مورن جي ديس جي ياترا - نصير مرزا

مورن جي ديس جي ياترا

نصير مرزا

اصل ۾ ان طرف مورن ۽ مور جهڙن ملوڪ ماڻهن جو واءُ سواءُ وٺڻ لاءِ ئي آئون وڃي رهيو هوس. بس انهن سان ملڻ ۽ مور جي ٽهوڪن ٻُڌڻ لاءِ ئي ڪارونجهر ياترا لاءِ آئون گهران نڪتل هوس ۽ هيءُ نئين ڪوٽ وارو ڪس ۽ گس هو، جنهن وٽان هيٺ ترائي ۾ آئون ڇا لٿس، پويان راضي شاهه جي مزار جي احاطي مان مائي ڀاڳيءَ جو سندس لحد مان آواز مون ڪنايو، ”مهراڻي جا مير، واڳون وطن تي وار...“ ايئن لڳو ڄڻ ڪنهن ڦٽل کوهه ڪناري روهيڙي جي وڻ تان، مور جو پهريون ٽهوڪو ٻُڌي ورتو! هاڻي رستي ۾ اوچن ڀٽن جي هُن پار، منهنجي شاعر يار ماٺيڻي اوٺي جو ديار آيو، ڳوٺ خانور اوٺو...دوربين مون سان ساڻ هُئي، جنهن مان ماضيءَ جي ڪنهن جهروڪي ۾ بيٺل هو مون کي صاف نظر آيو. ڇا ته افلاطوني عشق جو قائل ۽ شروع کان ئي خودڪشي ڪرڻ ڏي مائل- مزاجن ڪنفيوزڊ، پر چوويهه ئي ڪلاڪ عاشق، نيٺ لاحاصل کي حاصل ڪرڻ لاءِ درياهه سنڌ ۾ لهي ويو، سندس لاش ڪوٽڙي بئراج جي ٻائيتالهين دروازي وٽان مليو، جنهن کي ايڌيءَ وارن لاوارث ڄاڻي ٽنڊي يوسف جي بي ڪنار قبرستان ۾ سپردخاڪ ڪري ڇڏيو. تڏهن تُرت ريڊيو حيدرآباد تي مون سندس هيءُ ڪلام رڪارڊ ڪيو، ”روح جا ريلا هاءِ اڪيلا، توکي سُڏڪي ساريان.“ هاڻي مون خانور اوٺي مان به ڪنهن مور جو ٽهوڪو يا شايد ماٺيڻي اوٺي جو آواز ڪنائيو...”خدا حافظ ماٺيڻا“، مون چپن ۾ چيو ۽ خانور اوٺي کان مُنهن موڙي مٺي ديار ڏانهن ڏسڻ شروع ڪيو، جتي جي اسپتالن ۾ اُڃ، بُک ۽ دوائن جي اڻاٺ سبب ٻارن جي موت ۽ مورن جي روسٽ ٿيڻ وارين خبرن کان آئون اڳي ئي آگاهه هوس- اجهو مٺيءَ کان ننگر تائين چوطرف ڇا ته روهيڙي جا املهه وڻ، زير زمين معدنيات، پيٽرول، گئس، بليڪ گولڊ، ڪارونجهر ۾ گرينائٽ ۽ چائنا ڪلي هجڻ جي باوجود ان ديار ۾ داخل ٿيڻ سان، ڪنهن اسپتال جي دروازي وٽ مون ٻُڌو، ڇتا ڇُڙيل ڪائي سوڳوار ماءُ چئي رهي هئي...”مٺيون ٻيون، آئون مٺي ناهيان-“

گورک - يونس رومي

گورک

سنڌ جو خوبصورت ماڳ

يونس رومي

دنيا جا کوڙ ملڪ آهن جن جي معيشت جو انحصار ئي سياحت تي آهي. انهن ۾ فرانس، اسپين، آمريڪا، چين، اٽلي، ترڪي ۽ فرانس وغيره شامل آهن. فرانس ۾ ساليانو ۸۲ ملين ماڻهو گهمڻ ويندا آهن ۽ دنيا جو سپر پاورآمريڪا ساليانو ۴۸۸ بلين آمدني رڳو سياحت مان ئي حاصل ڪري ٿو. ايستائين جو ڀارت به سياحت کي هٿي وٺرائڻ ۾ اسان کان اڳتي آهي. پاڪستان جي اتر وارن علائقن کي ٽوئرزم جي لحاظ کان به خاصي اهميت حاصل آهي، جتي هزارين سياح ڏيهه ۽ پرڏيهه مان گهمڻ ايندا آهن. خاص طور تي مري، ناران، ڪاغان، نيلم ويلي، سوات، قابل ذڪر آهن. عام طور تي سنڌ جا ماڻهو انهن علائقن ڏانهن سير سياحت لاءِ ڏورانهن علائقن کان سفر ڪري سنڌ جي سخت گرمي کان آجا ڪي پل گهارڻ لاءِ ويندا آهن، پر اها ڳالهه انهن کان اوجهل آهي ته سنڌ به ڪنهن علائقي جي تهذيب، ثقافت، خوبصورتي، قدرتي نظارن، درياهه، سمنڊ ،جبلن جي لحاظ کان گهٽ نه آهي.

شهدادپور ريلوي اسٽيشن ۽ پُراسرار ملنگ بابا - استاد نظاماڻي

شهدادپور ريلوي اسٽيشن ۽ پُراسرار ملنگ بابا

سفري ڪالم

استاد نظاماڻي

شهدادپور ريلوي اسٽيشن سان گهڻيون يادون وابسته آهن. ننڍي هوندي جڏهن به مائٽ درگاه شريف تي ويندا هئا، شهداپور مان ئي ريل گاڏي ۾ چڙهي وڃي خيرپور ۾ لهندا هئاسين. اُتان وري درگاه شريف وڃبو هو. ريل گاڏي ۾ عيد جي موقعي جي ڪري رش اڳي ئي گهڻي هوند ي هئي. مٿان وري جماعت جو هجوم جو چڙهندو هو ته ويتر اندر هل هنگامو ٿي ويندو هو.

ڪتابن جي عاشقن سان ھڪ سفر - نثار کوکر

ڪتابن جي عاشقن سان ھڪ سفر

نثار کوکر

ان ڏينهن پنهنجي الائي ڪهڙي پُور ۾ هيس جو اوچتو جانان جي فون اچي وئي ۽ منهنجو ڏس پتو يعني لوڪيشن پڇيائين. جڏهن کيس خبر پئي ته همراهه جُوءِ ۾ آهي ته هن ڪراچي هلڻ جي صلاح ڪئي سو به صبح سان سوير. مون به نه ڪئي هم نه تم سنگت سان ها کڻي ڪيم. مون سمجهيو همراهه ڪجهه دير سان ايندا پر صبح جو ٺيڪ اٺين وڳي اچي در کڙڪايائون. اسان به سست ماڻهو سو بنا غسل جي راتوڪي گوڏ گنجي يعني ٽرائوزر سميت وڃي سنگت سان ملياسون. سمورو ڏينهن سفر ڪري جڏهن ڪراچي پهتاسون ته همراهن جي تڙ تڪڙ اهڙي هجي جيئن ڪا شيءِ هٿن مان ويندي هجي. مون سوچيو هي منور سولنگي ۽ يامين بلوچ ته پڙهيا لکيا اديب ماڻهو آهن سي پڪ سان ڪراچي آرٽس ڪائونسل ۾ هلندڙ عالمي اردو ڪانفرنس ۾ وٺي هلندا، جتي اسان جي هڪ تمام جهوني سنڌي اديب جو ليڪچر يا سيشن به ان ئي ڏينهن رکيل هو پر همراهن نه ٿڪ ڀڳو نه ساهي پٽي. سڌو اچي ڪراچي ايڪسپو سينٽر تي بيٺا جتي ماڻهن جي تمام گهڻي رش لڳي پئي. مون اڃا گاڏي مس پارڪ ڪئي ته همراهه پڇائون ڪندا ڪندا وڃي پنهنجي پسنديده ڪتابن واري هال ۾ پهتا جتي سندن موڊ ئي مٽجي ويا. اسان کي ته صفا سڃاڻين ئي نه پيا. اچي ڪتابن تي متل رش ۾ وڏن خفتين واريون گهتون هنيائون. هڪٻئي کان پڇندا الڳ پيا رهن؛ يار ڏي خبر هي دوزخ نامه وٺندين، ٻيو چوي نه شهنشاهه ٿا وٺون. ان وٺ وٺان ۾ ايترا محو ٿي ويا جيتري ڪا بيگم صاحبه آئيڊياز جي سوڪالڊ ستر پرسينٽ واري سيل تي ٿيندي آهي ۽ آخر ۾ وڃي وهاڻن تي بيهندي آهي.

ڪجهه گھڙيون ڀنڀور ۾ - خالد ٻانڀڻ

ڪجهه گھڙيون ڀنڀور ۾

خالد ٻانڀڻ

تاريخي ڪتابن جي ورقن ۾ اچي ٿو ته ڀنڀور جو شهر جيڪو قديمي بندر گاهه هئڻ سبب باربريڪا ۽ ديبل بندر جي نالي سان پڻ مشهور هيو. پراڻي زماني ۾ هي وڏي سامونڊي بندر گاهه طور پڻ مشهور رهيو آهي. هن شهر جي آثارن کي ڏسڻ سان معلوم ٿيندو ته جاين جا بنياد، قلعي جون ڀتيون ڏاڍيون مضبوط، ويڪريون ۽ پٿرن جون ٺهيل هيون. ڏند ڪٿائن ۾ اچي ٿو ته هتان جي بادشاهه راجا دلو راءِ جي ظلمن سبب هي شهر تباهه ۽ برباد ٿيو. هن شهر کي باهيون لڳيون، چوندا ناهن ته ڳالهه ائين پکڙي جيئن ڀنڀور کي باهه لڳي. هاڻي اها ڏند ڪٿا تحقيق طلب آهي. پر ڀنڀور جي اصل مشهوري سسئيءَ جي ڪري ڏيهان ڏيهه آهي. چون ٿا ته سنڌو درياهه جي ڪپ تي ڀانڀر واهه ڀرسان نائون مل ٻانڀڻ رهندو هيو، جنهن کي اولاد ڪونه هو. نيٺ عمر جي آخر ۾ هن جي گھرواري مُندر کي ڌيءُ ڄائي، جيڪا چنڊ مثل هئي. پر ان وقت جا ڀاڳ پڙهندڙن نجومين، نائون مل کي چيو ته تنهنجي ڌيءُ وڏي ٿي هڪ مسلمان سان عشق ۾ شادي ڪري ڇڏيندي. چون ٿا ته اهڙي ڳالهه ٻڌڻ کانپوءِ نائون مل خوف ۾ اچي ان ٻارڙيءَ کي هڪ صندوق ۾ وجھي درياهه ۾ لوڙهي ڇڏيو. جيڪا صندوق لڙهندي ڀنڀور شهر ڀرسان اچي نڪتي. شهر جي ٻاهريان ڌوٻي گھاٽ تي ڀنڀور جو مشهور ڌوٻي محمد عرف لالا جيڪو گھاٽ تي ڪپڙا ڌوئي رهيو هو، ان جي وڃي پيٽيءَ تي اک پئي. جيڪا هن درياهه مان ڪڍرائي کولي ڏٺي ته ان ۾ ٻارڙي ستي پئي هئي. عجيب ڳالهه آهي ته ان ڌوٻيءَ کي به اولاد ڪو نه هو. هن ٻارڙيءَ کي ڏسي خوشي ۾ نٿي ماپيو ته درياهه کيس ڌيءُ جو اولاد ڏنو آهي. جنهن کي هن گھر کڻي اچي پالي وڏو ڪيو ۽ مٿس نالو سسئي رکيو. سسئي لفظ جي معنيٰ پڻ چنڊ آهي. ان ڌوٻي پنهنجي اڪيلي ڌي کي عاليشان گھر اڏرائي ان ۾ رهايو.

ڪالڪا مندر - عنايت کٽياڻ

ڪالڪا مندر - اروڙ

(سفرنامو)

عنايت کٽياڻ

اسين اروڙ جا آثار ڏسڻ کان پوءِ ڪالڪا مندر پهتاسين ڪچي ٽٽل ڦٽل رستي تي تقريبن، ٽي ڪلوميٽر پنڌ ڪيوسين ته هن مک رستي جي ساڄي هٿ تي هڪ ٻيو رستو آهي جنهن تي مڙندي ئي کٻي هٿ تي ڪالڪا ماتا جو تاريخي مندر آهي. مندر هڪ اونچي ٽڪريءَ تي آهي، ٻاهرين وڏي دروازي کان اندر احاطي ۾ گاڏي بيهاري پڪي ۽ ڪشادي ڏاڪڻين تي چڙهي مٿي مندر تي پهتاسين وچ رستي جي ٻنهي پاسن کان رهائش ۽ پوڄا-پاٺ لاءِ وڏا وڏا ھال ۽ عمارتون ٺهيل آهن. رستي جي آخري ڇيڙي تي اصل مندر، هڪ غار اندر آهي، جنهن جي ٻاهران به هڪ وڏو ھال ٺهيل آهي، جتي مندر جا رکوالا ۽ پوڄاري ويٺا هئا، جن اسان جو آڌر ڀاءُ ڪيو. مون ساڻن پنهنجو، سليم مهر صاحب ۽ ايڊووڪيٽ رفيق چاچڙ جو تعارف ڪرايو ۽ ٻڌايوسين ته اسان هن تاريخي مندر جي معلومات ڄاڻڻ چاهيون ٿا. مندر جي مک پوڄاريءَ چيو ته اچو پهريان اوهان کي اصل مندر ۽ ڪالڪا ماتا جو درشن ڪرايان پوءِ اچي ڪچهري ڪيون ٿا، هن مندر جو اندريو دروازو کوليو ۽ اسين سندس پويان اندر مندر ۾ داخل ٿياسين اندر هڪ وڏو ۽ ڪشادو غار هئو جنهن ۾ داخل ٿيندي ئي سامهون تقريبن ويھن فوٽن جي مفاصلي تي ڪالڪا ماتا جي اصل مورت جيڪا قدرتي پٿر تي نمودار ٿيل هئي ان جو درشن ڪيوسين اندر کٻي هٿ تي غار اندر هڪ ٻي قدرتي راهداري هئي جنهن جي ٻنهي پاسن کان ديوين ۽ ديوتائن جون مورتيون سجايل آهن، هي هڪ وڏو غار آهي ۽ اندر روشني لاءِ بجليءَ جو سٺو انتظام ٿيل آهي پوڄاري اسان کي راهداريءَ جي آخر ۾ وٺي ويو جتي هڪ گول سوراخ نما غار ڏيکاريائين ۽ ٻڌايائين ته هي سرنگهه آهي جيڪا هتان کان سيوڻ ۽ پوءِ هنگلاج تائين پهچندي هئي جنهن رستي ڏکين ڏينهن ۾ پوڄاري محفوظ سفر ڪندا هئا هاڻي هيءَ سرنگهه لٽجي بند ٿي ويئي آهي. مون کي ياد آيو ته اهڙي ئي هڪ سرنگهه مون مڪليءَ جي شنگھ ڀواني مندر ڀرسان ڏٺي آهي جيڪا پڻ هنگلاج تائين هوندي هئي جيڪا پڻ هاڻي بند ٿي ويئي آهي ۽ مون پڙهيو آهي ته اهڙي قسم جون خفيه سرنگهون وڏي محنت ۽ خرچ سان ٺهرايون وينديون هيون ته جيئن مخالف مذهبن جي حڪومت هوندي به پنهنجي تحريڪن کي جاري رکڻ لاءِ محفوظ سفر ڪري سگهجي. اسين پوڄاريءَ سان گڏ غار کان ٻاهر آياسين ۽ حال ۾ اچي ويٺاسين مون پوڄاريءَ کان پڇيو ته سائين آءٌ مڪليءَ جي شنگهه ڀواني مندر به ويو آهيان ۽ اسان دوستن ۾ هڪ بحث هتي ايندي ٿيو آهي، جنهن ۾ منهنجو رايو آهي ته ڪالي ماتا، ڪالڪا ۽ شنگهه ڀواني ماتا هڪ ئي ديوي جا نالا آهن. جڏهن ته سليم مهر صاحب جي راءِ آهي ته اهي الڳ الڳ ديويون آهن. اوهان اسان کي ان بابت ٻڌايو ته حقيقت ڇا آهي؟ پوڄاريءَ جواب ڏنو ته؛ اصل ۾ هڪ ئي ماتا جا هي ست روپ آهن. ماتا هڪ آهي جيڪا مختلف علائقن ۽ مختلف وقتن ۾ مختلف نالن سان سڏي وڃي ٿي ۽ سندس پوڄا ڪئي وڃي ٿي. هن جا نالا؛ ماها ڪالي، ڪالي ما، ڪالي ماتا، ڪاليڪا به آهن، ۽ اسان جي ڌرم جو سڀ کان وڏو ديوتا شِو ديوتا کي مڃيو وڃي ٿو، جيڪو ڪالي ماتا جو مڙس هئو. هنن ٻنهي کي وڏو ديوتا ۽ وڏي ديوي مڃيو وڃي ٿو. پوڄاريءَ ٻڌايو ته هن مندر تي نو-راتڙيءَ ۾ وڏو ميلو لڳي ٿو ۽ ديوي کي هزارين ناريلن جي ڀيٽا ڏني ويندي آهي.

پير حماد الله جي يورپ جي سفر جي ڪهاڻي - عبدالله مورائي

پير حماد الله جي يورپ جي سفر جي ڪهاڻي

Notes from Europe

عبدالله مورائي

زندگي هڪ سفر آهي ۽ وري ان سفر ۾ هڪ ٻيو سفر وري دنيا کي ڏسڻ ۽ پرکڻ آهي. سفر هڪ قسم جو عشق آهي، جنهن کي لڳو ته سڄي عمر نه لهندو. ان عشق جو مزو اهي ئي ٻُڌائي سگهن ٿا جن کي اهو عشق لڳو هجي. انسانن کي رومانس ڪنهن نه ڪنهن سان ضرور ٿئي ٿو. مون کي ۽ پير حماد الله صاحب کي وري سفر سان رومانس آهي ۽ اهو به انتها درجي جو. ڀلي اهو سفر اسان جي سنڌ ۾  هجي يا پاڪستان ۾ يا کڻي ڪنهن ڏورانهين ديس ۾، ان رومانس جو مزو ئي پنهنجو آهي ۽ اهو مزو اهي ئي ڄاڻن ٿا، جيڪي ان رستي تي هلندا هجن. سفر واري عشق ۾ محبوب هڪ ناهي هوندو پر هر اها جاءِ ۽ منزل محبوب جي مثل هوندي آهي جيڏانهن سفر ڪرڻو هوندو آهي.

اهڙو مُنهنجو ٿر آ - علي نواز آريسر

اهڙو مُنهنجو ٿر آ

ٿر ياترا - لجپت پيارا قرب

علي نواز آريسر

ٿر جو تصور ايندي ئي مُنهنجو ذهن باغ بھار ٿي ويندو آهي ۽ مُنهنجي چپن تي هلڪي مُسڪراهٽ ايئن تَري ايندي آهي، جيئن ننڍڙي ٻار جي چپن مان ماءُ جو کير ريلا ڪري وَهڻ لڳندو آهي، ڇاڪاڻ جو ٿر منهنجي لاءِ رُڳو خيال ڪونهي، رُڳو واريءَ جون ڀِٽون ڪونهي، رُڳو اَڪن ۽ ٿُوهرن جو وطن ڪونهي، پر ٿر منهنجي لاءِ هڪ خوشحال، ڍاول، سرسبز ۽ شاداب خِطو آهي. ڀلين کڻي اين جي اوز ڪلچر ٿر کي بُکيو ديس ڪري پيش ڪندو هُجي، پر منهنجي نظر ۾ ٿر دنيا جو خوشحال ترين خِطو آهي، جيڪو خِطو شعوري طور ايترو ته سرسبز آهي، جو جڏهن دنيا وٽ لوڪ ڏاهپ جو تصور به نه هو، اُن وقت ٿر جي ماڻهن لوڪ ڏاهپ جا ڪيئي مثال قائم ڪري ڏيکاريا، سالن تائين پاڻيءَ کي اسٽور ڪرڻ، ورهين تائين اناج کي محفوظ ڪري استعمال ڪرڻ، اَڪ جي ڪاٺين مان باهه ٻارڻ، مِٽيءَ مان ساز ٺاهي مَن پِرڀائڻ ۽ جن ماڻهن کي مِٽيءَ سان عشق هوندو آهي، اُهي ماڻهو ئي دنيا جي هن گولي تي پنهنجي پاڻ کي گهڻي عرصي تائين زنده رکي سگهندا آهن ۽ منهنجي ٿر جي ماڻهن ته دنيا کي سڀ کان پهرين ريشمي کٽولن تي ويهڻ جو هُنر سيکاريو، هٿ سان ڀرت ڀري حُسن جي اُڻت ڪئي، وڏيون لوڪ ڪٿائون ٺاهي، گيتن کي ترنُم ڏيڻ ٿر جي ماڻهن جي ذهني خوشحاليءَ جو چِٽو ثُبوت آهي. هيءُ پهريان ماڻهو آهن، جن فطرت کي ويجهي کان ڏٺو آهي، هنن آسمان ۾ ٿيندڙ تبديلين جا اُهڃاڻ ڳولي لڌا، هنن کي موسمن جي مَٽجڻ جي خبر پوندي آهي، ڪتيون، تارا، نِکٽ وغيره جي ڪرشماتي تبديليءَ کي سمجهڻ هنن ماڻهن لاءِ ڪو مشڪل به ڪونهي. ٿر جا ماڻهو تاڙي جي تنوار ۽ ڏيڏر جي ٽان ٽان مان مينهن جو اندازو ڪري وٺندا آهن. کِنوڻين جي تجلن کي هنن الڳ الڳ نانءُ ڏنا آهن، آسمان ۾ کڙندڙ انڊلٺ جي رنگن مان به هيءُ سائنسي اُهڃاڻ ٻڌائي سگهندا آهن. هنن جي لاءِ ڄڻ ته ٿر جو آسمان دنيا جي آسمان کان ئي نرالو آهي.

روپلو ڪولھي رزارٽ ننگرپارڪر - محمد سليمان وساڻ

روپلو ڪولھي رزارٽ ننگرپارڪر

وئلڊن سردار شاه، وئلڊن ڪلچر ڊپارٽمينٽ

محمد سليمان وساڻ

ننگرپارڪر ۾ روپلو ڪولھي موٽل، ڪنھن نعمت کان گهٽ ناهي. بلڪل ڄڻ جنگل ۾ منگل هجي. اي سي وارا ڪمرا، چانھ ۽ کاڌي جي سھوليت ۽ ٻيون سهوليتون.... اصل دل خوش ٿي وئي.

ٿر گهمڻ نڪتاسين ته پريشاني ٿي رهي هئي ته ماڻھن جي رش سبب، رات جو رهائش جو مسئلو حل ڪيئن ٿيندو. اسان مٺيءَ بدران ڪارونجهر جي دامن، ننگرپارڪر ۾ رات گذارڻ پئي چاهي. ڪراچيءَ مان نڪرڻ کان اڳ، امر فياض کان مدد گهريم ته ننگر ۾ گيسٽ هائوس ۾ ٻه ڪمرا وٺي ڏيو. پر خبر پئي ته جسٽس گلزار ان ئي ريسٽ هائوس ۾ وڃي ترسيو آهي ۽ ٻين جي داخلا بند آهي. مٺيءَ ۾ گڊي ڀٽ تي، ڳوٺ جي عزيزن نذير وساڻ ۽ ٻين سان اوچتو ملاقات ٿي. جنھن ۾ هنن ٻڌايو ته؛ ”ننگر ۾ رات مڇرن خوب کاڌو آهي. ڇو ته رش سبب، ڪنهن به ريسٽ هائوس ۾ جاءِ نه ملي.“ مٺيءَ ۾ سائين نور احمد جنجهي جي چانھ پيئندي، رهائش جو ذڪر ڪيوسين ته پاڻ صلاح ڏنن ته؛ ”ننگرپارڪر گهمي، رات مٺيءَ ۾ اچي رهو. رهائش ڪري وٺبي ۽ ماني به گڏ کائبي، هتي سھوليت پڻ آهي.“

ڪراچي - ڪارونجھر - ڪينجھر - عاجز جمالي

ڪراچي - ڪارونجھر - ڪينجھر

عاجز جمالي

عيد جي ٻئي ڏهاڙي آفيسن ۽ اسڪولن جي موڪلن جو فائدو ڏسي ڪراچي کان ٿر ڏانهن نڪري پياسين. ڪراچي جي ملير کان مارئي جي ملير تائين جو هي سفر ٻن صحافين جي غير صحافتي ڪٽنبن جو سفر هئو، نيشنل هاءِ وي وسيلي سنڌ جي ديبل بندر (ڀنڀور) تان گذرندي ڪارا بادل برسي هيا هئا، ٿر تائين پهچڻ لاءِ لاڙ مان گذرڻو پوي ٿو، مڪلي جي شهر ڪوهستان ۾ ارغونن ۽ ترخانن سان گڏ ڄام نندو به ستل آهي، سرويچ سجاولي جي شهر وچان ٿيندا گولاڙچي ۽ بدين باءِ پاس کان مٺيءَ ڏانهن سفر هئو ۽ ٿر جي ڀٽن تي پلر جي پالوٽ ڏسي مون پنهنجي موبائيل فون تي استاد محمد جمن جي آواز ۾ شاهه لطيف جو ڪلام وڄايو.

اترين علائقن ۾ ڪجهه ڏينهن - ڊاڪٽر رميش ڪمار وانڪواڻي

اترين علائقن ۾ ڪجهه ڏينهن!

ڊاڪٽر رميش ڪمار وانڪواڻي

قومي اسيمبلي، پارليامينٽ جو گڏيل اجلاس ۽ ٻين ٿڪائيندڙ سياسي ۽ سماجي مصروفيتن کان پوءِ هن وقت يومِ آزادي ملهائڻ جي لاءِ اُترين علائقن ۾ موجود آهيان. بنا ڪنهن شڪ جي دنيا جي حسين ترين وادي ناران ڪاغان ۽ گلگت بلتستان جو علائقو هنزه قدرتي حُسن ۾ پنهنجو مثال پاڻ آهي. مون کي سڄي دنيا جي مختلف خاص هنڌن جي سياحت جو موقعو ملندو رهندو آهي، پر اِن حقيقت کان ڪير به انڪار نٿو ڪري سگهي ته خدا پاڪستان کي جاگرافيائي، تاريخي، سماجي ۽ ثقافتي لحاظ کان هر قسم جي منفرد نعمت سان نوازيو آهي. هتي دنيا جا ٽي وڏا پهاڙي سلسلا ڪوهه هماليه، قراقرم ۽ هندوڪش هڪ ٻئي سان گڏيل آهن. دنيا جي ٻئي وڏي چوٽي ڪي ٽو سميت ڪيتريون ئي بُلند چوٽيون پاڪستان ۾ واقع آهن، جن کي سر ڪرڻ جو خواب دنيا جي هر ڪوهه پيما ڏسندو آهي. پاڪستان کي خدا گليشيئرز جي صورت ۾ برفاني خزاني سان به نوازيو آهي. مون کي هر هنڌ وادي ڪاغان جا سرسبز جهنگل، ساوڪ، نديون نالا، ڍنڍون ۽ پُرڪشش ماڳ سياحن کي دعوت ڏيندي نظر آيا. واديءَ جي هڪ رونق درياءِ ڪنهار آهي. لذيذ ٽرائوٽ مڇين جي ان صاف شفاف درياهه جو وهڪرو لولوسر ڍنڍ مان ٿيندو آهي ۽ پوءِ ملڪه پربت مان سيف الملوڪ ڍنڍ کان ٿيندو درياههِ جهلم سان وڃي ملندو آهي. ملڪه سڏجڻ واري ملڪه پربت جي چوٽيءَ کي وادي ڪاغان جي بُلند ترين چوٽي قرار ڏنو ويندو آهي. دنيا جي هر قديمي خوبصورت هنڌ جيان وادي ڪاغان سان به ڪيتريون ئي لوڪ ڪهاڻيون وابستا آهن. سيف الملوڪ ڍنڍ جي باري ۾ مشهور آهي ته چنڊ جي چوڏهينءَ واري رات جو پريون اُتي رقص ڪرڻ لاءِ لهنديون آهن. ان حوالي سان مشهور مصنف ميان محمد بخش سيف الملوڪ ڍنڍ کي پنهنجي تحرير سان هڪ لافاني شهرت عطا ڪري ڇڏي. واديءَ جي هڪ ٻي حسين ڍنڍ ’آنسو‘ جي باري ۾ چيو ويندو آهي ته خوبصورت پريءَ جي جدائيءَ جي غم ۾ مبتلا شهزادَي جي لُڙڪن سان وجود ۾ آئي آهي. اهڙي نموني ’سري پائي‘ مقام تي ڪجهه مقامي ماڻهو قديم دور جي شري هندو دوشيزه ۽ پائي نالي نوجوان جي محبت جي ڪهاڻي ٻُڌائيندا آهن. گلگت بلتستان جو خوبصورت ترين علائقو هنزه به سياحن جي لاءِ مثالي مقام آهي. وادي هنزه ۾ نوَ سال اڳ لينڊ سلائڊنگ سبب وجود ۾ آيل عطاءَ آباد جهيل قدرت جو هڪ عظيم شاهڪار آهي، جتي سياحن جي دلچسپيءَ جي لاءِ بوٽنگ، جيٽ اسڪائي، فشنگ سميت مختلف سرگرميون جاري آهن.

جهيل سيف الملوڪ - بشير ڪالاڻي

جهيل سيف الملوڪ

پرين جو آستان

بشير ڪالاڻي

ڪجھ ڏينهن اڳ، واپڊا پيغام يونين جو اجلاس ضلعي ايبٽ آباد جي تعلقي حويليان جي هڪ خوبصورت وادي ديوال ۾ منعقد ٿيل هو، جنهن ۾ شرڪت لاءِ اسين حيدرآباد کان يونين جي مرڪزي سيڪريٽري جنرل، محمد ساجن پنهور جي اڳواڻي ۾ قافلي جي صورت ۾ ايبٽ آباد روانا ٿياسين. ايبٽ آباد روانگي کان اڳ ئي اسان ڪجھ دوستن طئي ڪري ڇڏيو هو ته يونين جي اجلاس جي پڄاڻيءَ بعد ڪاغان، ناران، بابو سر ٽاپ، جهيل سيف الملوڪ، شوگران ۽ ٻين تفريحي ماڳن تي گهمڻ هلنداسين.

طوطي جي وطن جھڙو پيارو کارو ڇاڻ - عزيز ڪنگراڻي

طوطي جي وطن جھڙو پيارو کارو ڇاڻ

عزيز ڪنگراڻي

ٽيهارو کن سال اڳ، جڏهن حيدرآباد بي ايڊ ڪرڻ ويو هئس، تڏهن دوست فيض محمد ڪلمتي ۽ ڪريم بخش شيخ سان گڏ ميرپورساڪرو وڃڻ ٿيو هو. ڳاڙهو ۽ ڪيٽي بندر ڏسي ورتو هئم. ڪيٽي بندر وٽ، سمنڊ اندر ڦٽندڙ سونهڻ گاهه چرندڙ مال ڏٺو هئم. گاهه ڦٽي کاري پاڻي ۾ پر ٿئي مٺو ۽ جڏهن سڪي ته اڃا به مٺو. ان گاهه جي مشاهدي جي نسبت سان شاهه لطيف جو بيت آهي، جيڪو شاهه جي رسالي جي نسخن ۾ مون کي ملي نه سگهيو آهي:

کاري منجهه کِرَن، ونگ مڙوئي واسيا،

سونهڻ ماهه سيڻن، مرندي ساءُ نه مٽيو.

بزرگ شهرين جا حق، شڪايتون ۽ ڪجهه قانون - عبدالله عثمان مورائي

بزرگ شهرين جا حق، شڪايتون ۽ ڪجهه قانون

Notes from Europe

عبدالله عثمان مورائي

هن دنيا ۾ انسان ڪنهن خاص هنڌان آيو آهي ۽ ڪنهن خاص جڳهه ڏانهن هليو ويندو، پوءِ هي جيڪو وچ وارو وقت آهي، اهو رڳو گذارڻ لاءِ نه پر ڀرپور طريقي سان جيئڻ لاءِ هئڻ گهرجي. اڄ ننڍو، سڀاڻي وڏو پرهين پوڙهو ۽ نيٺ ماڻهو هيءَ دنيا ڇڏيندو. ڦٻيا اهي جيڪي هن زندگيءَ کي جِي ويا. ان وچ واري وقت ۾ بزرگ شهرين لاءِ به ڪوششون ٿي رهيون آهن ته جيئن اهي به رڳو گذارو ڪرڻ بجاءِ پنهنجي بزرگي واري عمر ۾ به زندگيءَ مان ڀرپور لطف اندوز ٿي سگهن.

وڙهارو ڍنڍ - نصير مرزا

وڙهارو ڍنڍ

سنڌ جي ھڪ پر اسرار ڍنڍ

نصير مرزا

هيءُ کپري شهر جو چوڪ هو، جنهن جي چئني پاسي رستا ۽ رستن جي پاسن کان سنهڙيون، بي ترتيب، پُر پيچ گهٽيون، جن ۾ هر جات جا هندو ۽ مسلمان صلح ڪُل سان آباد، پر هي عجيب شهر، نالي ۾ ته شهر مگر ماحول سارو ڳوٺاڻو- اصل ۾ ان شهر جي ههڙي هنگام مان ان سبب آئون لنگهي رهيو هوس، جو مون کي هن ديار جي اُن پراسرار ڍنڍ کي ڏسڻ جو شوق ڏياريو ويو هو، جنهن جو نالو کپري واسين وٽ زبان زد عام “وڙهارو ڍنڍ” هو. هاڻي شهر جي چوڪ وٽان لنگهندي گاڏيءَ جي دريءَ مان هن مزيدار شهر کي ڏسڻ شروع ڪيو. رستا کڙ کٻڙ، جن جي پاسن کان ڪٿي ڪٿي، مٽيءَ ۽ ڌُوڙ سان ڀڀوت وڻ ۽ عام هلندڙ ماڻهن جا چهرا به مٽي مٽي...چئني طرفن کان شهر جو رستو مٿڀرو ۽ بئنڪون، ڦٽين جا ڀانڊا، سيٺين جون پيڍيون، ڪپڙي ۽ سيڌي جا دڪان وري هيٺ...اهو شايد ان ڪري، جو اهي سڀ قديم ۽ رستو شايد بار بار مرمت سبب مٿي ٿيندو ويو آهي. اوچتو آس پاس هلندڙ کپري واسي مرد ۽ خواتين جي لباسن ۾ مُنهنجي دلچسپي وڌي وئي...ڇا ڏسان ته هندو عورتون پولڪن، پڙن ۽ وڏن رنگين رون ۾ ڄڻ ڪرشن جون گوپيون ۽ مسلمان زائفائون وري شٽل ڪاڪ اڇن برقعن ۾...مرد ڌوتين ۾، ڪُلهن تي پوتڙا ۽ ڪي ڪي ته شلوار قميص ۾ به- آس پاس هلندڙ ۽ هتي آباد جاتين بابت خبر پئي ته ڪي ديوان، ڪي لوهاڻا، ڀيل، ڪولهي، ۽ بس ميگهواڙ وغيره. واڻڪين ڌوتين ۽ ٽوپُڙين ۾ ملبوس ڪي بزرگ اتان نڪرندي ڏٺم ته دل ۾ سوچيم پڪ انهن گهٽين اندر ڪي مندر، ٽڪاڻا ۽ شوالا هوندا....مون ٿورا عيسائي مشنري جا ماڻهو به ته ان شهر جي رستن تي ڦرندي گهمندي ڏٺا. اجهو اهڙن رستن ۽ ڳوٺاڻي ماحول مان لنگهندي ڪنهن ڪنهن گهڙيءَ ته لڳم، آئون عظيم سنڌي ڪهاڻيڪار آسانند ممتوراءِ جا سنڌ جي ڳوٺاڻي جيوت بابت افسانا اکين سان ڏسندو پيو وڃان.

گهمو ڦرو ۽ صحتمند زندگي گذاريو - عبدالله عثمان مورائي

گهمو ڦرو ۽ صحتمند زندگي گذاريو

Notes from Europe

عبدالله عثمان مورائي

زندگي جي هن سفر ۾ هن دنيا جو سفر ڪرڻ تمام ضروري آهي. مون پنهنجي وس آهر ڪوشش ڪئي آهي ۽ ان ڳالهه تي عمل به ڪيو آهي ته گهڻي کاڌي کان گهڻو ڏٺو چڱو آهي. اهي پهاڪا صدين جي شعور جو نچوڙ هوندا آهن. هونءَ به چوڻ وارن سچ چيو آهي ته ماڻهوءَ کي ڦٻي رڳو اهو ٿو جيڪو ان هن دنيا ۾ کاڌو پيتو، پاتو ۽ چوڙيو، خير خيرات ڪئي يا گهميو ڦريو، باقي رکيو مال پرائو ۽ الائي ڪنهن جو آهي.

سسئيءَ جي مزار - عبدالستار منگي

سسئيءَ جي مزار

سنڌ جو سفر

عبدالستار منگي

جَلِدُ جَرِيدي پَنڌَ ۾، اَدِيُون! اَڄُ ٿِياسِ؛

وَڃِي ڪيچِ پُنِياسِ، ٻاروچاڻِي ٻاجھ سين. (شاه)

• اسان ويهن پنجويهن دوستن تي مشتمل هڪ جٿو آهي جيڪو سنڌ جا مختلف ماڳ مڪان گهمندو پيو اچي پوءِ ان ۾ ڪڏهن ڪو دوست نه هوندو آهي ته ٻيو دوست ان جي جاءِ تي هلندو آهي اهو سلسلو تقريبن گذريل ڏهن سالن کان ڪاميابي سان جاري آهي. ڪو به سفر جٿي يا گروپ جي صورت ۾ جڏهن ڪيو ويندو آهي ته ان ۾ سڀني شين ۽ پاسن جو خيال رکڻو پوي ٿو ڇو ته هر ڪنهن جي طبيعيت ۽ مزاج پنهنجو ۽ مختلف ٿئي ٿو ۽ ماڻهون کي پنهنجي ۽ ٻين جي وزن جي ڄاڻ حاصل ٿئي ٿي ۽ اڻوڻندر ڳالهين کي برداشت ۽ ٻين جي راءِ جو احترام ڪرڻو پوي ٿو ۽ ساٿي به جڏهن مختلف سوچ، فڪر ۽ علم وارا هجن. ڪي اديب، ڪي استاد، ڪي صحافي، ڪي صحت جا، ته ڪي سياسي ڪارڪن هجن. اهڙن سفرن جو سونهون لطيف جو پارکو انور ڏنگڙائي هوندو آهي ۽ مون تي وري رابطاڪار جي ذميواري هوندي آهي.

حيدرآباد جو ڪچو قلعو - عنايت کٽياڻ

حيدرآباد جو ڪچو قلعو

عنايت کٽياڻ

ڪجهه ڏينهن اڳ حيدرآباد وڃڻ ٿيو، ته مون هڪ دوست منور خاصخيليءَ کي چيو ته حيدرآباد جا ڪجهه تاريخي ماڳ ڏسڻ هلون، هن به خوش ٿي هائوڪار ڪئي ۽ اسين ٻئي ڪچي قلعي ڏانهن روانا ٿيا سين، هي قلعو حيدرآباد ريلوي اسٽيشن واري علائقي ۾ ڪچو قلعو روڊ تي آهي.

مهراڻو - محمد سليمان وساڻ

مهراڻو

جهنگلي جيوت جي نرالي پناهه گاهه

محمد سليمان وساڻ

خيرپور جي هڪ مشهوري ان جي رياست وارو دور به آهي. جڏهن سنڌ تي ٽالپرن جو قبضو ٿيو ته هو پاڻ ۾ به ڪونه ٺهيا ۽ نتيجو اهو نڪتو جو سنڌ جي ونڊ ورڇ ڪري ان کي ٽن حصن ۾ ورهائي کنين. هڪ حصو حيدرآباد جي ميرن وٽ آيو، ٻيو ميرپور خاص ۽ ٽيون خيرپور جي ميرن جي حصي ۾ آيو. جڏهن انگريزن سنڌ تي قبضو ڪيو ته خيرپور جي ميرن ڪابه مزاحمت ڪانه ڪئي ۽ انگريزن سندن رياست به برقرار رکي. اقتصادي حوالي سان خيرپور رياست جو دور خوشحالي وارو رهيو سواءِ مير علينواز ناز جي جنهن رياست جو ناڻو هڪ ڳائڻيءَ جي عشق ۾ لُٽائي ڇڏيو. انهن ڏينهن ۾ رياست خيرپور مالي حوالي سان گهوٽالي جو شڪار رهي. پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ به خيرپور جي رياست واري حيثيت برقرار رهي پر اڳتي هلي 1955ع ۾ زبردستي يا ڌمڪائي رياست جي حيثيت ختم ڪري ان کي پاڪستان ۾ شامل ڪيو ويو. مير شڪار جا به شوقين هئا، تنهنڪري اڳتي هلي سندن هي شوق جهنگلي جيوت جي حفاظت ۾ تبديل ٿيو ۽ وائيلڊ لائيف جي بين الاقوامي حيثيت ماڻي چڪو، اهو حصو آهي مهراڻي جو.

ڪينجهر ڍنڍ تي بحال ٿيندڙ رونقون - لياقت راڄپر

ڪينجهر ڍنڍ تي بحال ٿيندڙ رونقون

لياقت راڄپر

دنيا ۾ هن وقت انسانن جي مصروفيات ۾ وڏو اضافو ٿي ويو آهي. جنهن ڪري انهن کي پنهنجي ذهن ۽ جسم کي سڪون ڏيڻ لاءِ تفريح جي سخت ضرورت پئي ٿي. ترقياتي ملڪن ۾ تفريح لاءِ حڪومتن پراڻن تاريخي هنڌن جي سنڀال ڪري ۽ نون تفريحي ماڳن کي جوڙي سنواري دنيا مان ايندڙن لاءِ گهمڻ ۽ تفريح جو سامان مهيا ڪن ٿا جن مان ملڪن کي مالي فائدو به حاصل ٿئي ٿو. هاڻي سٺي ڳالهه اها آهي ته پاڪستان ۾ به مالي تفريحي ماڳن کي بهتر بڻائڻ لاءِ انهن تي ڌيان ڏنو پيو وڃي. جنهن ۾ پنجاب حڪومت سڀ کان اڳڀري آهي. جڏهن کان سنڌ ڪلچر محڪمي کي سائين سردار علي شاهه سنڀاليو آهي ان ۾ ڪافي بهتري آئي آهي.