فنلئنڊ ۾ اسلام جي آمد - الطاف شيخ

فنلئنڊ ۾ اسلام جي آمد

الطاف شيخ

هيلسنڪي جي هڪ پراڻي بلغاري باشندي کان پڇيم ته؛ ”فنلئنڊ ۾ اسلام ڪڏهن کان آيو؟“ هن همراهه جو ڏاڏو ترڪ مسلمان هو ۽ اڄ کان اڌ صدي کن اڳ، سندس والد بلغاريا (بلقاني ملڪ) جي شهر ورنا کان لڏي هتي اچي رهيو. سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ جهڙا ملڪ، جن ۾ گهڻائي چينين جي آهي، اتي اسلام جي آمد ۽ مسجدون ننڍي کنڊ جي مسلمانن ٺهرايون، خاص ڪري پنجاب جي مسلمانن ۽ سرحد جي پٺاڻن، جيڪي برطانيه جي فوج ۾ سپاهي هئا ۽ برطانيا جو ننڍي کنڊ، ملايا کان علاوه سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ ۾ به راڄ هو. پر هتي فنلئنڊ جهڙن ڏور يورپي ٿڌن ۽ قطبي ملڪن ۾ اسلام ڪيئن پهتو، واقعي حيرت جي ڳالهه لڳي ٿي. يعقوب نالي هن بلغاري عالم جيڪي ان بابت ڳالهيون ٻڌايون ۽ مون سمجهيون، اهي هتي لکان ٿو:

فنلئنڊ کي اسلام سان متعارف بالٽڪ رياستن جي تاتارين (Tatars)ڪرايو. ايسٽونيا، لئٽويا (Latvia) ۽ لٿونيا، بالٽڪ رياستون يا ملڪ سڏجن ٿا، جيڪي روس جي چنبي هيٺ هئا ۽ سندن ڪنارو بالٽڪ سمنڊ سان ملي ٿو. انهن ئي رياستن جي ڏور ڏکڻ ۾ رومانيا ۽ بلغاريا جهڙيون بلقاني رياستون آهن، جيڪي ترڪيءَ سان وڃيو ملن.

ان وقت جا فنلئنڊ ۾ آيل تاتاري، اڄ پاڻ کي فنش تاتاري سڏائين ٿا ۽ فِنش زبان سان گڏ پنهنجي اصلوڪي زبان به ڳالهائين ٿا. جيئن دهليءَ جي هرڪيش نگر جا رهاڪو اوڏ، هندي زبان به ڳالهائين ٿا ته پنهنجي اصلوڪي اوڏڪي زبان به. بهرحال فنلئنڊ ۾ رهندڙ هنن تاتارين جو تعداد ڪو هڪ هزار جي لڳ ڀڳ آهي.

هنن تاتاري مسلمانن کانپوءِ، فنلئنڊ ۾ مسلمانن جو تعداد ويهين صديءَ جي آخر ۾ وڌيو، جڏهن پاڪستان کان قادياني، ايران جي انقلاب بعد ڪيترا ئي ايراني ۽ صدام جي ظلم کان سندس ملڪ جا ايراني، ان کان علاوه لبناني، سريلنڪن تامل ۽ ايشيا ۽ آفريڪا جي غريب ملڪن جا مسلمان، روزگار حاصل ڪرڻ لاءِ فنلئنڊ ۾ اچي Settle ٿيا. جتي جيتوڻيڪ Immigrant لاءِ سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ جهڙو سک نه هو، پر تڏهن به پنهنجن ملڪن کان هنن کي بهتر روزگار ۽ بهتر سلامتي حاصل هئي. اهڙيءَ ريت سرڪاري آدمشماريءَ مطابق، فنلئنڊ ۾ 1999ع ۾ ٿيل ڳڻپ موجب مسلمانن جو تعداد ويهه هزار هو.

مٿي بيان ڪيل تاتارين جو فنلئنڊ ۾ سن 1880ع کان اچڻ شروع ٿيو. شروعاتي تاتاري سوداگر هئا ۽ هو هنن اتراهن پٽن تي وڻج واپار لاءِ آيا. پوءِ آهستي آهستي هتي Settle ٿيندا ويا. وقت گذرڻ تي ڪي پنهنجيون زالون به وٺي آيا. ڪن هتي جي مڪاني عورتن سان شادي ڪئي. ڪن هتي جي عورتن سان شادي ڪئي. وري پنهنجي وطن وريا ته پهرين زال هنن کي نه ڇڏيو. ڪي ته وطن ورڻ يا وري فنلئنڊ موٽڻ دوران، سفر ۾ مري کپي ويا جو تن ڏينهن ۾ سفر ڪو آسان نه هو. چاهي هي اتراهان برف باريءَ وارا ملڪ هجن يا عربستان جا وارياسا پٽ يا ملايا جا زهريلن جيتن ۽ نانگن، سؤ پيرين سان ڀريل جنگل. ملائيشيا پاسي به اسلام عرب سوداگرن متعارف ڪرايو. هنن جي سٺي وهنوار ۽ صاف نيتن جي ڪري، مڪاني ماڻهو پڻ مسلمان ٿيا. ويندي ملايا جو حاڪم، جيڪو تن ڏينهن ۾ ملاڪا ۾ رهندو هو، اهو پڻ مسلمان ٿيو. هنن عربن ۽ ايراني سوداگرن محمود غزنوي، تيمور لنگ يا نادر شاهه وانگر، نه مندر ۽ پگوڊا ڀڳا ۽ نه سون ۽ هيرن جواهرن جي ڦر ڪئي ۽ نه وري طاقت جي زور تي غير مسلم جو قتل عام ڪيو.

هنن تاتاري مسلمانن جون ڪيتريون ئي تنظيمون فنلئنڊ جي گاديءَ واري شهر هيلسنڪي ۽ ترڪو، واسا ۽ ڪاسڪو ۾ آهن. سڀ کان پراڻي ”سئومين اسلام سيورا ڪنٽا“ آهي، جنهن کي انگريزيءَ ۾ Finnish Islamic Association سڏجي ٿو، پر هي تاتاري ان کي پنهنجي زبان ۾ فنلئنڊ يا اسلام چيماتي (Cemaati) سڏين ٿا، جيڪا 1925ع ۾ ٺهي. اهڙيءَ طرح هڪ ٻي فنلئنڊ يا ترڪليري برلگي 1935ع ۾ ٺهي، جنهن کي انگريزيءَ ۾ ترڪ ڪلچر سوسائٽي سڏين ٿا. انهن جي ميمبرشپ، فقط تاتارين کي يا ترڪ نسل جي ماڻهن کي ڏني وڃي ٿي. هيلسنڪيءَ ۾ تاتارين جو پرائمري اسڪول Turk Halk Maktebi نالي پڻ هو، جيڪو هتي رهندڙ ترڪن مطابق 1948ع کان 1969ع تائين باقاعدي ڪم ڪندو رهيو. پر اڄ ڪلهه تاتاري يا ترڪ، پنهنجي زبان سکڻ بدران قومي زبان فنش ۽ ان سان گڏ سئيڊش ۽ انگريزي سکن ٿا.

فنلئنڊ ۾ 1987ع ۾ Suomen Islamilainen Yhdyskunta نالي هڪ اسلامڪ سوسائٽي ٺهي هئي، جنهن جو فنلئنڊ ۾ رهندڙ هرهڪ مسلمان ميمبر ٿي سگهي ٿو، ويندي اسان جهڙا جن جو فنلئنڊ ۾ ڪجهه عرصي لاءِ رهڻ ٿئي ٿو، اهي به ميمبر ٿي سگهن ٿا. ويجهڙائيءَ ۾ جڏهن منهنجو هيلسنڪيءَ وڃڻ ٿيو هو ته هن سوسائٽيءَ جو، امام قادر صاحب (Khoder Chehab) چونڊيو هو، جيڪو اڃا تائين هلندو اچي. فنلئنڊ جا مسلمان، کيس امام سڏين ٿا. رنگ جو يورپين وانگر گورو آهي. مون کي لڳي ٿو ته هو ترڪ نسل جو آهي يا شايد تاتاري هجي. باقي هن سوسائٽيءَ جو وائيس چيئرمين، آفريڪا جي ملڪ جو هتي Setler ٿو لڳي. سندس نالو عبدالحڪيم ياسين اراسي آهي. Ararseسندس ذات يا اصل ڳوٺ جو نالو آهي. هينئر خاڪن جي ڳالهه تي دنيا جي مسلمانن رنج جو اظهار ڪيو ته فنلئنڊ جي هن اسلامي سوسائٽيءَ جي امام قادر صاحب ۽ عبدالحڪيم ياسين مختلف جلسن، Rallies ۽ سيمينارن ۾ پنهنجي حڪومت کي احساس ڏياريو ته؛ اهو ڊئنمارڪ جي اخبارن ۽ ڪارٽون ٺاهيندڙ جو سخت غلط ڪم آهي، جنهن لاءِ هو سزا جي لائق آهي. هن جي چوڻ تي فنلئنڊ جي مسلمانن، ڊئنمارڪ جون شيون وٺڻ بند ڪري ڇڏيون هيون.

فنلئنڊ جي هيلسنڪي يونيورسٽيءَ جي هڪ تاريخدان ليڪچرر فنلئنڊ ۾ رهندڙ مسلمان تاتارين لاءِ ٻڌايو ته، هن ملڪ جا هي اوائلي مسلمان 1870ع کان وٺي 1920ع تائين روس جي سرگاچ علائقي جي ويهارو کن ڳوٺن کان، فنلئنڊ جي بارڊر وارن شهرن ۾ ايندا رهيا. سرگاچ، روس جي چوٿين نمبر وڏي شهر نزني کان ايترو پري آهي جيترو ڪراچيءَ کان حيدرآباد، اٽڪل 95 کن ميل. (روس جا ٻيا ٽي وڏا شهر آهن: ماسڪو، پيٽرس برگ ۽ نوووس برسڪ) هتي اهو به لکندو هلان ته روسي انقلاب وارن ڏينهن ۾ 1932ع کان 1990ع تائين، نزني شهر جو نالو ’گورڪي‘ هو. روس جو مشهور ليکڪ مئڪسم گورڪي، هن شهر ۾ ڄائو هو.

سرگاچ وارا مٿيان ويهه ڳوٺ، جتان فنلئنڊ جا تاتاري مسلمان آيا، روس جي مشهور ندي وولگا جي ڪنارن تي آهن. جيئن اسان پاسي سنڌوندي، گنگا، جمنا ۽ نيل جهڙيون مشهور ۽ تاريخي شهرن واريون نديون آهن، تيئن هيڏانهن يورپ ۽ روس پاسي ڊئنيوب، راهين ۽ وولگا نديون مشهور نديون آهن. وولگا ڊيگهه، ڊسچارج ۽ Water Shed جي خيال کان يورپ جي وڏي ندي آهي. اها روس جي اولهه واري حصي مان وهي ٿي ۽ هن کي روس جي قومي نديءَ جي حيثيت ڏني وڃي ٿي. روس جي ويهن وڏن شهرن مان يارهن شهر، ماسڪو سميت، هن نديءَ تي آهن.