سرڪاري ٺيڪدارن لاءِ سستا مزور - الطاف شيخ

سرڪاري ٺيڪدارن لاءِ سستا مزور

الطاف شيخ

دهلي ۾، جتي هاڻ اسان جو ٺام ٺڪاڻو آهي، ان علائقي جو نالو ڪالڪاجي آهي. جيڪو ڪالڪا ديويءَ جي مندر کان مشهور آهي. سڀ کان ويجهو مارڪيٽ، فرلانگ ڏيڍ کن پري ”بالا اسٽيٽ“ مارڪيٽ سڏجي ٿو. جتي جي پي سي او (پرائيوٽ ڪال آفيس) تان پاڪستان يا ٻين ملڪن ڏي فون ڪرڻ ويندو آهيان يا ٻي ڪا هلڪي ڦلڪي شيءِ وٺڻ لاءِ هن مارڪيٽ جا دڪان صحيح آهن. ڪنڊ تي هڪ پارڪ وٽ ڪٻاڙيءَ جو دڪان پڻ آهي. جنهن کان پراڻيون اخبارون، انڊيا ٽڊي، فيمين ۽ ٻيا رسالا اٺين روپئي ڪلو جي حساب سان وٺي فرصت ۾ پاڻ به پڙهان ٿو ته ٻين تي به ”اڇا ٻاجهه“ ڪريان ٿو. هي لفظ ”اڇا ٻاجهه“ گهوٽڪي جي اوڏ مهرچند کان ٻڌو اٿم معنيٰ ٽڪي پئسي جي مهرباني ڪرڻ. مارڪيٽ جي ڪنڊ تي هتي به هڪ ڌوٻي ۽ سندس زال فٽ پاٿ تي، ٽيبل رکي اڱرن واري استري سان، ڪپڙا استري ڪندا رهن ٿا. دهليءَ جي علائقي ڪارول باغ ۾، جتي جي هڪ هوٽل ۾ پهريان ٽي چار ڏينهن رهياسين، اتي پڻ ڀر واري گهٽيءَ ۾ فٽ پاٿ تي هڪ همراهه صبح جي پهر استري ڪندو رهي ٿي. لڳي ٿو دهليءَ ۾ هي ڪم عام آهي. جيڪا اسان جهڙن ٽوئرسٽن ۽ مڪاني ماڻهن لاءِ وڏي سک جي ڳالهه آهي. پاڻ سان استري کڻڻ کان بچيو وڃون. مڪاني ماڻهن لاءِ پڻ، جن جي لائيٽ جي بچت ٿيو وڃي. گهر ۾ استري ڪرڻ سان، محنت هڪ طرف ۽ اليڪٽرڪ جو بل ٻئي طرف ٿئي ٿو. ان کان هي بهتر طريقو آهي جو ٿورن پئسن ۾ سٺي استري ٿيو وڃي. وڏي ۽ ڳري، ٽانڊن واري استري استعمال ڪن ٿا، جيڪا ڪاٽن جي کردري پتلون جا به گهنج لاهيو ڇڏي. ساڳئي وقت، استري ڪرڻ وارن پورهيتن کي، نه دڪان جي مسواڙ ڏيڻي ٿي پوي نه دڪان ۾ هلندڙ پکي ۽ لائيٽ جو بل. گهٽيءَ ۾ صبح جي پهر، ٿڌي هير پئي لڳي ۽ هي ڏهين بجي تائين ڍير ڪپڙن جا استري ڪري، هڪ مستري ۽ مزور کان وڌيڪ ڪمايو وٺن. جنهن جي هتي انڊيا ۾ ڏهاڙي سؤ کان سٺ روپين تائين آهي. بس رڳو هڪ سادن سودن تختن جو ٽيبل ۽ هڪ عدد استري هٿ ڪن. ڌوئڻ لاءِ ڪپڙا به آئون کين ڏيندو آهيان ۽ پنج روپين ۾ وڳو ڌوئي ۽ استري ڪري ٻئي ڏينهن ڏين. اسان وٽ پنجن روپين ۾ استري به نٿا ڪن. يعني ڪراچي جهڙي شهر ۾. ٿي سگهي ٿو ڳوٺن ۾ گهٽ اگهه وٺندا هجن، پر اسان هتي ڀيٽ به نئين دهليءَ شهر جي پيا ڪريون، جيڪو اسلام آباد وانگر نه فقط گاديءَ جو هنڌ آهي پر ڪراچيءَ وانگر ڪمرشل شهر پڻ آهي. 

 

بالاجي نالي هڪ ننڍڙي مارڪيٽ کان علاوه اڌ ڪلوميٽر کن اڳتي رائونڊ ابائوٽ وٽ گوبند پوري نالي هڪ وڏي بازار آهي، جنهن ۾ ڪيترائي مٺائي، سيڌي ۽ جنرل اسٽورن کان علاوه اليڪٽرانڪ، واچن، عينڪن، بوٽن جا دڪان آهن. سواءِ ڪنهن ايڪڙ ٻيڪڙ جي باقي عام کاڌي پيتي جون شيون توڙي واچون، بوٽ هر شيءِ پاڪستان جي مقابلي ۾ مهانگيون آهن. ويندي چانهه جي پتي، کير، نمڪو واري مڱن جي دال وغيره جيڪي شيون وٺي چڪو آهيان. هوائي چمپل Sale ۾ به 60 روپين ۾ ملي. جيڪي اسان جا 85 کن روپيه ٿيا. اڄڪلهه پاڪستاني هڪ سؤ روپيه انڊيا جي ستر روپين برابر آهن. اسان وٽ اهو چمپل وڌ ۾ وڌ 55 روپيه آهي ۽ ڪراچي جي آچر بازارن ۾ يورپ ۽ جاپان پاسي جا چمپل ۽ بوٽ هتي جي چمپلن ۽ بوٽن کان سستا ٿا ملن. جيڪي بنا ڪنهن شڪ جي سهڻا ۽ مضبوط آهن ۽ دوائن جو اگهه ته هيڪاندو گهڻو آهي. اسان جي دوائن کان ڏهه ويهه روپيه مٿي نه پر ٻيڻ ٽيڻ اگهه آهي. اها ڳالهه مون کي نه فقط سمجهه ۾ نه آئي پر حيرت پڻ ٿي. هونءَ ته انڊيا ۾ اسان جي ملڪ وانگر دوائون سستيون هجڻ کپن. ٿي سگهي ٿو، هتي جون دوائون ولايت ۾ ٺهندڙ دوائن وانگر اعليٰ معيار جون هجن. جيئن ولايت ۾ ٺهندڙ لڪس صابڻ يا ڪوڪا ڪولا جهڙيون شيون اسان جي ملڪ جي انهن برانڊ شين کان سٺيون آهن. ولايت ۾ ڪڏهن به ڪوڪا ڪولا جي بوتلن مان مکيون نه نڪتيون. ڪراچيءَ جي سائيٽ علائقي ۾ اهڙن مشروبات جي فيڪٽرين ۾، جتي ماريپور، مڇر ڪالوني، لياري ۽ چاڪيواڙي جي مجبور غريب ماڻهن کان گهٽ پگهار تي ڪم ڪرايو وڃي ٿو، اتي اهڙائي ڪارناما ٿي سگهن ٿا. جتي جي Unhygenic حالتن ۽ گندي پاڻيءَ ۾ پراڻين بوتلن کي ڌوئڻ سان، اهي ويتر هاڃيڪار ثابت ٿين ٿيون. تڏهن ته هڪڙي گائيڊ بڪ ۾ لکيل هو؛ پاڪستان ۾ پاڻي ايترو ته گندو آهي جو ڪڏهن به پيئڻ نه کپي. ننڊ مان اٿڻ مهل، گررڙي ڪرڻ پوي ته اها به نل جي پاڻيءَ مان ڪرڻ بدران بيئر يا وسڪيءَ سان ڪري ڇڏجي.

بهرحال پاڪستان ۾ دوائن جو سستو هجڻ جو راز اهو هجي جو ان ۾ اهي ضروري ۽ طاقت وارا جزا، جيڪي مريضن جي بيماري دور ڪرڻ جي قوت رکن ٿا، گهٽ استعمال ڪري اگهه گهٽ ڪيو ويو هجي. اهي سستيون ضرور ملن ٿيون پر مريض کي شفا ڏيڻ ۾ ڪارآمد نٿيون ثابت ٿين. هتي انڊيا، ميڊيڪل سائنس ۾ ۽ قانون قاعدي ۾، يورپ وانگر مٿڀرو هجڻ ڪري، دوائن جي ٺهڻ تي ڪڙي نظر رکي ٿو. جيئن صحيح معيار جون ٺهن. صحيح معيار جون تيار ڪرڻ ۾ ظاهر آهي خرچ گهڻو اچي ٿو.

دهليءَ ۾ پنهنجي رهائش کان ڀر واري مارڪيٽ، بالاجي مارڪيٽ، ويندي رستي تي UDGAM نالي ننڍن ٻارن جو اسڪول هڪ طرف اچي ٿو ته ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جو مڊل اسڪول ٻئي طرف اچي ٿو. جنهن جي ڀتين تي AIDS بيماري جي روڪٿام جا چتا لکيل آهن:

Give Awareness not Aids.

اسڪولن کان اڳ روڊ جي هڪ پاسي وارو فٽ پاٿ ننڍين ننڍين جهوپڙين سان ڀريل آهي، جنهن ۾ دهلي ڊيولپمينٽ اٿارٽي طرفان ٺهندڙ رستن ۽ عمارتن تي ڪم ڪندڙ مزور رهن ٿا. شام جي وقت اهي مزور عورتون رستي جي ڪناري تي اٽو پيون ڳوهينديون آهن يا هر هڪ جهوپڙيءَ ۾ رهندڙ ڌڻ ٻارن کي هنگائينديون مٽائينديون پيون آهن يا پاڻ به اڌ اگهاڙيون ٿيو پاڻيءَ سان ڀريل اڌ ڊٻي مان وهنجندي نظر اينديون آهن. سندن هٿ ۾ صابڻ بدران ٺڪر يا پٿر ڀور هوندو آهي جنهن سان پنهنجي جسم تي لڳل گر، سيمنٽ يا ڏامر پيون کرڙي لاهينديون آهن. سندن مرد پتي راند ويٺا ڪندا آهن يا قميص جي آڳر مان هٿ وجهي ڪڇون پيا کنهندا آهن. سڀ هيسيل ۽ ڏٻرا نظر ايندا آهن ۽ ڏسڻ سان محسوس ٿيندو آهي ته هو عجيب غربت جي زندگي گذارين ٿا ۽ هو ههڙي گرمي يا مينهوڳيءَ ۽ مڇرن ۾ ٽي فوٽ کن مٿاهين ڪکن، پنن، پلاسٽڪ ۽ گتي مان ٺهيل جهوپڙيءَ ۾ ڪيئن رهن ٿا جتي چوڌاري گندگي ۽ بدبوءِ آهي. هي سڀ جوان آهن، ظاهر آهي ٺيڪيدار ڳولي ڳولي جوان پورهيت رکي ٿو جيئن مقرر ڏهاڙيءَ مان کان گهڻو Output وٺي سگهجي.

هڪ ڏينهن اتان لنگهندي هڪ جهوپڙي وٽ بيهي رهيس. زال اٽو ڳوهي مٽيءَ جي چلهه تي اڻڀي  ماني پچائي رهي هئي، مڙس ڦاٽل پجامي ۽ گنجيءَ ۾ مانيءَ جو انتظار ڪري رهيو هو.

”توهان ڪٿي ٿا ڪم ڪريو.؟“ مون کانئن پڇيو.

”هتي رستن تي يا سرڪاري عمارتن تي، جتي ٺيڪيدار لڳائي.“

”ڪهڙو ڪم ڪريو؟.“

آئون مستري آهيان ۽ منهنجي زال مزور آهي.“

”ڪٿي جا آهيو؟.“

”اسين جهانسي جا آهيون. هتي رهندڙن مان ٻيا به ڪجهه اسان وانگر جهانسي جا آهن ته ڪي ٻين شهر جا.“

”هتي رهندي ڪيترو وقت ٿي ويو اٿو؟“

”ٻن سالن کان مٿي ٿي ويو آهي.“

”پگهار ڪيترو مِليُوَ؟“

”آئون  مستري آهيان ان ڪري ڏهاڙي سؤ روپيا اٿم ۽ منهنجي زال جا سٺ روپيه آهن.“ مرد ٻڌايو.

”تنهنجي معنيٰ مهيني ۾ ٽي هزار روپيا توکي ٿا ملن ۽ 1800 سڀ روپيا تنهنجي زال کي.“ مون چيو.

”نه ڪٿي ٿا ايترا ملن، مهيني ۾ چار پنج آچر اچيو وڃن، ٻه چار ڏينهن بيمار ٿيو پئو....“ زال ٻڌايو.

”دهلي جهڙي مهانگي شهر ۾ اهو ته تمام گهٽ آهي.“ مون چيو.

”بس تڏهن ته پورت نٿي ٿئي، روزانو اها رکي ۽ اڻڀي ماني ٿا کائون،  ٺيڪيدار فقط اٽو وٺي ڏيندو آهي جنهن جا پئسا پهرين تاريخ پگهار مان ڪٽي ٿو. اسان وٽ ته ڀاڄي وٺڻ لاءِ به پئسو نه آهي. ڪجهه ڀاڄي وٺي ڏي ته مانيءَ سان کائون.“

”سڀاڻي آئون پنهنجي گهران توهان لاءِ کڻي ايندس.“

”سڀاڻي اسان هتي نه هونداسين. ڪم تي وينداسين.“

”شام جو ته ايندؤ نه؟“

”ها شام جو هونداسين.“

”آئون به شام جو ئي اچي سگهندس، ڀلا پگهار جا باقي بچيل پئسن جو ڇا وٺو؟“

”اهي ائين چٽ ٿيو وڃن.“ زال چيو

”ماءُ پيءُ کي موڪليو؟“ مون پڇيو.

”نه ماءُ پيءُ جيئرا نه آهن، هو چار پنج سال اڳ گجرات ۾ آيل زلزلي ۾ مري ويا.“ مرد ٻڌايو.

”پوءِ باقي پئسا ڪڏانهن ڪريو؟“

”هي  دارون پيئڻ ۾ چٽ ڪري ٿو.“ زال مڙس ڏي اشارو ڪري چيو.

”ٻيو ڀلا ڇا ڪريون، غريب ماڻهو آهيون ننڍي هوندي کان نشي جي عادت آهي. ان نشي خاطر ئي ته پورهيو ٿا ڪريون.“

”ڀلا هن جهوپڙيءَ ۾ گرمي يا مڇر تنگ نٿا ڪن؟“

”سڄو ڏينهن پورهيو ڪرڻ ۽ بوتل چڙهائڻ کان پوءِ هوش ڪٿي ٿو رهي.“ مرد ٻڌايو.

هڪ ٻي جهوپڙي ۾ رهندڙ مرد سان خبرچار دوران جيڪو نشي ۾ ٽن ٿي لڳو جڏهن پڇيم ته توهان پاڻ کان وڌيڪ زالن کان سخت پورهيو ڇوٿا وٺو ته هن Frankl ٻڌايو ته هنن کان پورهيو نه ڪرايون ته کين ننڊ ڪيئن ايندي. اسان ته دارون پي سمهيو رهون. هي Scx لاءِ ٻين وٽ ڀڄي وڃن، ٿڪل هجڻ جي صورت ۾ هو اسان کان اڳ سمهيو رهن.

هڪ ٻئي کان پڇيم ته توهان ٻارن کي ڇو نٿا پڙهايو؟.

”اسان کي ڪمائي ۽ پورهئي ۾ هنن جي مدد جي ضرورت آهي، پڙهائي ماڻهوءَ کي ناڪاره ڪريو ڇڏي، هونءَ به اسان ۾ تعليم ناهي.“

”توهان ڪير آهيو؟“ مون پڇيو.

”اسان چوڙا آهيون.“ هن ٻڌايو ۽ منهنجي پڇڻ تي مون کي سمجهائڻ لڳو ته انڊيا جي ذات پات جي چڪر ۾ هنن جو هيٺاهون درجو آهي جن جو ڪم مزوري ۽ مٿاهين درجي جي ماڻهن جي خدمت ڪرڻ آهي.

اها عجيب ڳالهه آهي ته انڊيا جهڙي جمهوري، طاقتور ملڪ، تعليم ۽ ٽيڪنالاجي ۾ يورپ جي ملڪن سان مقابلو ڪرڻ واري ديس ۾ اندروني طرح ذات پات جو ايڏو چڪر اڃا تائين جاري آهي جتي ڪجهه انسان جانور کان به بدتر زندگي گذارين ٿا جتي Sex ٻارن جي لوڌ پيدا ڪرڻ خاطر آهي جيئن اهي وڏا ٿي سرڪاري ٺيڪيدار لاءِ Cheap work force ثابت ٿين.