بالي ووڊ جا ڪجهه سنڌي - الطاف شيخ

بالي ووڊ جا ڪجهه سنڌي

الطاف شيخ

ساڌنا. 1941ع ۾ ڪراچيءَ ۾ ڄائي. ورهاڱي بعد انڊيا لڏي وئي. پاڻ ۽ سندس پيءُ فلمن جا شوقين هئا. دراصل گهڻو اڳ ساڌنا بوس نالي هڪ بنگالي فلم ائڪٽريس هئي جنهن کان متاثر ٿي ساڌنا جي پيءُ پنهنجي ڌيءَ جو نالو ساڌنا رکيو.

ساڌنا پنهنجي فلمي ڪئريئر جي شروعات سنڌي فلم ”اباڻا“ کان ڪئي. ان بعد هندي فلم ”لو ان شملا“ (1960 ع)، ”هم دونون،“ ”ميري محبوب“ (1693ع)، ”وه ڪون تهي“ (1964ع)، ”انيتا“ (1960ع)، ”وقت“ (1965ع), ”راجڪمار“ (1964ع) جهڙين ويهارو کن فلمن ۾ ڪم ڪيو. 1966ع ۾ هن مشهور ڊائريڪٽر آر. ڪي نير سان شادي ڪئي ۽ ان بعد فلمي دنيا ڇڏي ڏني. 

 

ببيتا- ببيتا ان وقت فلمي دنيا ۾ آئي جڏهن مالها سنها ۽ مينا ڪماريءَ جهڙيون قابل ائڪٽريسون اڳهين موجود هيون. ان هوندي به هوءَ چڱي مشهور ٿي ۽ شمي ڪپور، جيتندرا ۽ بسواجيت جهڙن ٽاپ هيرو سان ڪم ڪيو.

ببيتا جي شادي راجڪپور جي پٽ رنڌير ڪپور سان ٿي. اڄ جون مشهور فلمي ائڪٽريسون ڪرشما ۽ ڪرينا ببيتا جون ڌيئرون آهن. ببيتا پڻ ڪراچيءَ ۾ ڄائي ۽ ساڌنا جي ڪزن آهي.

ج. پي سپي. انڊين مشهور فلمن شعلي، شان، شڪتي وغيره جو پروڊيوسر جي. پي سپي آهي. اها شايد گهٽ ماڻهن کي خبر هجي ته بمبئيءَ ۾ فليٽ سسٽم جي شروعات جي. پي سپيءَ ڪئي ۽ هن جو واسطو ڪنسٽر ڪشن جي ڪمن سان پڻ آهي. جي. پي سپي فلمن جو ڊائريڪٽر پڻ آهي. پاڻ انڊيا موشن پڪچرز پروڊيوسرس ايسوسيئيشن جو صدر پڻ رهي چڪو آهي ۽ ان بعد آل انڊيا پروڊيوسرس ايسوسيئيشن جو صدر پڻ رهيو.

سنگيتا بجلاڻي. سنگيتا بجلاڻي پهرين ماڊل طور ڪم ڪيو ۽ پوءِ فلمي دنيا ۾آئي. ماڊل جي حيثيت سان هوءَ تمام گهڻو ڪامياب رهي ۽ اشتهارن ۾ پڻ سٺو نالو ٺاهيو پر فلمن ۾ سندس ڀاڳ سٺو ثابت نه ٿيو.

سنگيتا جي پهرين فلم 1989ع جي ”هٿيار“ هئي، جنهن ۾ هن ڌرميندر سان ڪم ڪيو، ان کان علاوه سندس ٻيون فلمون آهن: جرم شو رام، تحقيقات، يوگنڌر وغيره. پاڻ جيتوڻيڪ بيحد سهڻي هئي، مس انڊيا به ٿي رهي، سڀني سوچيو ٿي ته فلمي دنيا ۾ هن جي اچڻ ڪري ڪيتريون ائڪٽريسون گهر هلي ويهنديون پر ائين نه ٿيو.

سنگيتا اڄڪلهه انڊين ڪرڪيٽ ڪئپٽن محمد اظهر الدين جي زال آهي.

گووند نهالاڻي. گووند هڪ هوشيار فلم ٺاهيندڙ مڃيو وڃي ٿو. هن جي ”ارڌ ستيا“ ۽ ”آڪ روش“ جهڙين فلمن وڏو نالو پيدا ڪيو. انگريزي فلم ”گانڌي“ جي فوٽو گرافي به گووند نهالاڻيءَ ڪئي آهي.

رميش سپي. رميش جي. پي سپي جو قابل پٽ آهي. ”سيتا اور گيتا“، ”انداز“ ۽ ”ساگر“ جهڙيون فلمون رميش ٺاهيون.

رميش توراڻي. رميش توراڻيءَ ”جي هند اليڪٽرونڪس“ جي نالي سان سينٽرل بمبئي جي علائقي نويجن سوسائٽيءَ ۾ دڪان سان شروعات ڪئي. پوءِ پاڻ واري ماڪا وانگر هندستان ۾ آڊيو ڪئسٽن ۾ نالو پيدا ڪيو. رميش پهريون شخص آهي جنهن هندستان ۾ ڀڳونتي ناواني ۽ ڪملا ڪيسواڻي جهڙين جا سنڌي لاڏا، گيت، ڀڄنون وغيره رڪارڊ ڪري آڊيو ڪئسٽن ذريعي گهر گهر متعارف ڪرايا. اڄ سندس آڊيو ڪئسٽن جي ڪمپني، Tips cassette pvt, Ltd هندي، سنڌي ۽ ٻين زبانن جي ڪئسٽن لاءِ مشهور آهي.

اجيت واڇاڻي. ٽي وي، فلمن ۽ ٿيٽرن ۾ ڪم ڪندڙ اجيت واڇاڻي 1951ع ۾ ڄائو. پاڻ گجرات يونيورسٽيءَ مان ڊرامن ۾ ڊپلوما ڪيائين. فلم ”مسٽر انڊيا“ ۽ ٽي وي سيريز ”اک محل هو سپنون کا“ ۽ ”آنگن“ ۾ سندس يادگار رول آهن.

اسراڻي - ننڍي کنڊ ۾ ڪيترائي ڪميڊين آيا ۽ ويا پر اسراڻي اڄ به قائم دائم آهي. هو اڄ به ماڻهن کي کلائيندو رهي ٿو. اسراڻيءَ جون ڪجهه يادگار فلمون هن ريت آهن: شعلي، باورچي، ميري اپني، اڀيمان، رفوچکر، کام چور، چپکي چپکي ۽ ٻيون سوين فلمون.

ڪيٽو گدواڻي. ڪيٽو ڪيترين ئي فرينچ ۽ انگريزي ڊرامن ۾ به ڪم ڪيو آهي. اڄڪلهه هوءَ ٽي وي سيريل ۾ ڪم ڪري رهي آهي، جن مان ”ايئر هوسٽيس“ ۽ ”جنون“ پڻ آهن.

مئڪ موهن. اصل نالو موهن ماکيجاڻي جنهن جو ٽريڊ مارڪ ڏاڙهي سمجهو، چار سؤ کان مٿي فلمن ۾ ڪم ڪري چڪو آهي. هي اهوئي ”سامبها“ آهي جنهن ”شعلي“ فلم ۾ ولين جو رول ادا ڪيو. موهن جو پيءُ برٽش آرمي ۾ ڪرنل هو جنهن جي ممبئي بدلي ٿيڻ تي موهن ڪرڪيٽ کيڏڻ چاهي ٿي پر اداڪاري جي شوق ڪري هن IpTA ۾ حصو ورتو، جتي هن جي ملاقات هندي ۽ اردو ڊرامن جي مشهور اسٽيج آرٽسٽ شوڪت عاظمي (ڪيفي عاظمي جي زال) سان ٿي ۽ موهن هن وٽ اسٽيج جي ڊرامن ۾ ڪم ڪندي ڪندي فلمن تائين پهتو.

مئڪ موهن جو ”فلم آيا ساون جهوم کي“ ۾ چرئي جو رول واکاڻ جوڳو آهي.

ڪمار شاهاڻي.  ڪمار هڪ قابل ڊائريڪٽر آهي، جنهن جي پهرين ئي فلم ”مايا درپن“ تي ڪيترائي قومي ۽ ٻين الاقوامي ايوارڊ مليس. ڪمار اڄڪلهه سنڌي فلم ٺاهي رهيو آهي جنهن ۾ هو سنڌو ماٿري جي تهذيب ڏيکارڻ چاهي ٿو.

پريتي جهنگياني. محبتين فلم ۾ فقط هڪ نئين ڇوڪري کنئي ويئي ۽ اها پريتي آهي جنهن تمام سٺي ائڪٽنگ ڪئي. هاڻ هوءَ هڪ ئي وقت ٻارهن فلمن ۾ ڪم ڪري رهي آهي.

ڪجهه مشهور سنگر

ڪملا ڪيسواڻي. سن 1934ع ۾ ڪراچيءَ ۾ ڄائي ۽ ننڍي هوندي کان کيس ڳائڻ جو شوق هو. 1958ع ۾ هوءَ ريڊيو جئپور لاءِ چونڊجي وئي ۽ بقول هڪ انڊين سنڌي ڊائريڪٽر جي اڄ جي دؤر ۾ عابده پروين، شانتي هيرانند ۽ ڀڳونتي ناواڻيءَ بعد ڪملا ڪيسواڻي جي آواز ۾ مٺاڻ، اصليت ۽ Uniquenessآهي. ڪملا هزماسٽرس وائس، Movac ۽ Tipsرڪارڊنگ ڪمپنين لاءِ ڪيترائي راڳ رڪارڊ ڪيا آهن. اڄڪلهه هوءَ ڌرمي راڳ ڳائي ٿي.

ڀڳونتي ناواڻي. ڀڳونتي سنڌي راڳ جي دنيا ۾ گهڙڻ سان هڪ مختصر عرصي ۾ هند سنڌ ۽ سڄي دنيا ۾ مشهور ٿي وئي. اهو هڪ عام جملو نه پر حقيقت آهي. مون سندس راڳن جا پلاسٽڪ وارا رڪارڊ ستر واري ڏهي ۾ ممباسا (آفريڪا) ۽ بيروت (لبنان) مان ورتا. انهن ڏينهن ۾ اڃا گراموفون مشهور هو. ڀڳونتيءَ کي سنڌي ڪوئل سڏين ٿا.

ڪوشي لالواڻي. هڪ ٻي سنڌي ڳائڻي آهي. ڀڳونتي جي سنڌي ڪوئل سڏجي ٿي ته ڪوشي ”دبئي جي ڪوئل“ سڏجي ٿي. بمبئيءَ ۾ شايد ئي ڪو سنڌي گهر هجي جتي ڪوشيءَ جو مٺو سر نه ٻڌو ويو هجي. ڪوشيءَ راڳ جي سکيا پنهنجي پيءُ کان حاصل ڪئي جنهن کي سنوارڻ وارو ڪرشن چندر هو.

ڪوشيءَ جي پئٿالاجيءَ ۾ B.scٿيل آهي ۽ ڪويت ۽ شارجا جي اسپتالن ۾ هن پئٿالاجسٽ جي حيثيت سان ڪيترائي سال ڪم ڪيو آهي. سرهاڻ، لاڏو لاڏي آڻيندو، گلڙن جا گيت وغيره سندس Top Hits آهن. ڪوشيءَ سنڌي ڊرامن ۾ به ڪم ڪيو آهي.

ڪماري سڌا ڀاڳچنداڻي. هيءَ ڪٿڪ ڊانس کان مشهور آهي. هن جي ڊانس شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي لوڪ ڪهاڻين تي مبني آهي، جنهن جي شروعات ”سورٺ ٻيجل“ ڪهاڻيءَ سان ڪئي. هن عابده پروين جي راڳن تي پڻ ڪٿڪ ڊانس ڪئي آهي. ڪماري سڌا ناگپور يونيورسٽيءَ مان B.scڪئي آهي ۽ اتي جي ئي”ماڊرن اسڪول، ناگپور“ ۾ ڊانس سيکاري ٿي.

مهيش چندر. پنهنجي پيءُ ماسٽر چندر وانگر مهيش به راڳ جي دنيا ۾ وڏو نالو پيدا ڪيو آهي. ٻه ٽي سال اڳ انڊيا جي وزيراعظم اٽل بهاري واجپائي جي نظمن تي مهيش چندر ميوزڪ ڪمپوز ڪئي ۽ کيس وڏي مشهوري ملي. 19سالن جي ڄمار ۾ هز ماسٽرس وائس وارن هن جي غزلن جو رڪارڊ ڀريو جنهن کيس فلمي دنيا ۾ متعارف ڪرايو.

مهيش جو ٻيو ڀاءُ گوپ چندر نيويارڪ آمريڪا ۾ رهي ٿو. نيويارڪ ۽ نيو جرسي رياستن ۾ ٿيندڙ سنڌي فنڪشن ۾ هو اڪثر پنهنجي راڳ جو مظاهرو ڪندو آهي.

شيلا منگتاڻي. هيءَ هڪ ٻي سنڌي ڳائڻي آهي جيڪا انڊيا ۾ رهي ٿي. پاڻ گوورڌن ڀارتي، واسديو نرمل، داد واسواڻي ۽ ٻين جا ڪلام، غزل ۽ گيت ڳائيا اٿس. سندس اڄڪلهه جيڪي نوان ڪئسٽ آيا آهن اهي هن ريت آهن؛ 1. او صنم، 2. ماتا جا اورڻ، 3.  تو در منگتا،  4. جمنا ڪناري،  5. ڪر قبول قدمن ۾، وغيره وغيره.

ڪشن جوراڻي. شادين مرادين يا برٿ ڊي پارٽين جهڙن فنڪشن ۾ ڪشن جوراڻيءَ جو نالو سڄي هندستان ۾ مشهور آهي. هن جي ڳايل لاڏن، ڪلامن، غزلن، گيتن ۽ ڀڄڻن جا ڪئسٽ جتي ڪٿي نظر اچن ٿا. خاص ڪري هتي گجرات صوبي جي شهرن ۾.

ڪشن جو راڻي مختلف ملڪن ۾ به ايندو رهي ٿو. مون به کيس پهريون دفعو سنگاپور ۾ ڏٺو ۽ ٻڌو.

رام نواڻي. اسڪول جي ڏينهن کان وٺي ڳائڻ جو شوقين رام نواڻي 1936 ع ۾ ميرپورخاص سنڌ ۾ ڄائو. 1947ع کان پوءِ ممبئيءِ لڏي آيو.

وشني ايسراڻي. شريمتي وشني گانڌيڌام (گجرات) جي ”ڊاڪٽر سي. جي. هاءِ اسڪول“ ۾ ٽيچر آهي. پاڻ مٺي ۽ سريلي آواز ڪري ”ڪڇ جي ڪوئل“ سڏجي ٿي. مختلف شهرن جي مختلف محفلن ۾ لاڏا، ڪلام، ڀڄڻ ڳائڻ کان علاوه ”آل انڊيا ريڊيو ڀوڄ“ تان سندس ڳائڻ جا پروگرام هر وقت ايندا رهن ٿا. هن جو آواز ڀڳوتي ناواڻيءَ سان ڪافي ملي ٿو.

انڊيا ۾ رهندڙ ڪجهه ٻيا اهم سنڌي

 سنت شاهاڻي. پهريون سنڌي جنهن کي 1963 ع ۾ پدما بوشن ايوارڊ مليو، شاهاڻيءَ بنا ڪنهن ٻاهرين مدد يا ٽيڪنالاجيءَ جي آٽوميٽڪ بندوق ۽ ٻيا هٿيار ڊزائين ڪيا. پاڻ  1965 ع ۾ هوائي جهاز جي هڪ حادثي ۾ گذاري ويو.

ڊاڪٽر لاکومل هير ننداڻي. قابل ENT specialist۽ سرجن آمريڪن سوسائٽيءَ جو پهريون انڊين ڊاڪٽر آهي. کيس 1972ع ۾ پدما بوشن ايوارڊ مليو.

پروفيسر نارائڻ داس رتن مل ملڪاڻي. ٽيون سنڌي جنهن کي 1973ع ۾ هريجن جي خدمت جي سلسلي ۾ ايوارڊ مليو.

ڊاڪٽر آر. ڪي ميندا. دل جو ڊاڪٽر جنهن کي 1972ع ۾ صدر وي. وي. گري طرفان ميڊيڪل سروسز جي سلسلي ۾ پدماشري ايوارڊ مليو.

هوندراج دکايل. مشهور سنڌي شاعر جنهن کي گانڌيڌام ۾ سنڌين جي خدمت ڪرڻ جي سلسلي ۾ 1985ع ۾ انڊيا جي صدر زيل سنگهه پدماشري ايوارڊ ڏنو.

برگيڊيئر چندر آڏواڻي. 1921ع ۾ حيدرآباد سنڌ ۾ ڄائو ۽ ڪراچيءَ جي ڊي. جي سائنس ڪاليج ۾ داخل ورتائين. 1942ع ۾ انڊين آرمي Joinڪيائين جڏهن ننڍي کنڊ تي انگريزن جي حڪومت هئي. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ جپانين خلاف برما ۾ وڙهيو. کيس وير چڪر ايوارڊ پڻ مليل آهي.

ليفٽيننٽ جنرل آ. ڊي. هرا. 1923ع سنڌ ۾ ڄائو ۽ ڪراچيءَ مان تعليم ورتائين. 1942ع ۾ آرمي ۾ ڪميشنر ٿيو. ٻي وڏي لڙائيءَ ۾ هن بلوچ ريجمينٽ ۾ نوڪري ڪئي ۽ مڊل ايسٽ، برما، ملايا، سماترا وغيره ۾ رهيو. ننڍي کنڊ جي ورهاڱي بعد هن جي بدلي 9 گورڪا رائفلز ۾ ٿي. 1959ع ۾ هن کي فوجي اتاشي طور مصر ۾ انڊيا جي سفارتخاني ۾ رکيو ويو.

ڪيترن سنڌين انڊيا جي پوليس ۾پڻ نالو پيدا ڪيو آهي. ڪجهه اهڙا جن کي پريزيڊنٽ پوليس ميڊل ايوارڊ طور مليو. اهي آهن: آءِ جي پوليس جي. ڪي بالاني، ايس. پي متناني، ڪي. ايڇ ڪرمچنداڻي، ڊي آءِ جي پوليس ايڇ. آر. پاهوجا، ڪئپٽن رغبير ڪمار ورماني، وغيره.

انڊيا جي نيويءَ ۾ وڏي پوسٽ تي پهچڻ ۽ وشيشٿ ميڊيل حاصل ڪرڻ وارو سنڌي ائڊمرل آر. ايڇ ٽهلياڻي آهي.