جيڪي ڳالهيون رهجي ويون - الطاف شيخ

جيڪي ڳالهيون رهجي ويون

الطاف شيخ

انڊيا لاءِ ڪنهن خوب چيو آهي ته:

India is not a country but a continent.

انڊيا ملڪ ناهي پر کنڊ آهي. اتر کان ڏکڻ تائين ۽ اوڀر کان اولهه تائين ماڻهن جو رنگ روپ، هاٺي ڪاٺي، پوشاڪ کاڌو ۽ زبان مختلف آهي. ماڻهن جون ريتون رسمون ۽ رواج وهنوار مختلف آهن. سڄو ملڪ ئي مختلف آهي. هن ڌرتيءَ تي اهڙا ڪي چند ملڪ هوندا جن ۾ انڊيا جهڙي Varietyملندي. 

 

دهلي ڏي ويندي رستي تي لڌيانا ۽ امبالا جي وچ ۾، رستي جي هڪ هوٽل تي چانهه پي ٻاهر بس ۾ چڙهڻ لاءِ آيس ته رستي تي هڪ معذور عورت خيرات گهريو. مون هن جي جهوليءَ ۾ بچيل سڪا وڌا.

”توهان کي نه ڏيڻ کپي،“ بس ڊرائيور مونکي سمجهايو. ”اهي پئسا هن کي ڪڏهن به نصيب نه ٿيندا. اهي ان شخص جي حوالي ٿي ويندا جيڪو پنڻ جو ڪاروبار ٿو هلائي. هو انهن پئسن مان ٻيا ٻار ۽ عورتون خريد ڪري انهن کي لولو لنگڙو بنائي رستن تي پنڻ لاءِ ڇڏيندو ڇو ته هن کي خبر آهي ته ماڻهو انهن تي رحم کائي اڃا وڌيڪ ڏيندا.“

آئون سوچڻ لڳس ته India as a Nationڪيڏي پختي مزاج واري آهي جو جنهن ڳالهه جو فيصلو ڪري ٿي اهو پورو ڪري ٿي. پان کائي رستي تي ٿڪون اڇلڻ لاءِ منع ڪئي وئي ته رستي هلندي پان کائڻ بند ٿي ويو. ايئرڪنڊيشنڊ آفيس، بس يا ريل جي دٻي ۾ سگريٽ ڇڪڻ تي بندش وجهڻ جو اعلان ٿيو ته جتي ڪٿي ان تي عمل ٿي ويو ۽ هاڻ ويجهڙائيءَ ۾ پنڻ جو آزار بند ڪرائڻ لاءِ خيرات ڏيڻ کان جهليو ويو آهي ته ان تي به جتي ڪٿي عمل شروع ٿي ويو آهي.

انڊيا ڇڏڻ وقت جڏهن دهليءَ مان بس ۾ چڙهي رهيا هئاسين ته اتي اسان جي سامان جي تور ۽ چڪاس ٿي. دهليءَ کان لاهور يا لاهور کان دهلي سفر ڪرڻ وارن کي پاڻ سان فقط ويهه ڪلو سامان کڻڻ جي اجازت آهي. مون سمجهيو اسان جي فقط بئگن جي تور ٿيندي هٿ ۾ کنيل ٿيلهي کي ان تور ۾ شامل نه ڪيو ويندو. هوائي جهاز ۾ به ائين ٿيندو آهي پر هتي هر مسافر جي بئگ سان گڏ سندس ٿيلهي کي به توريو پئي ويو، خبر ناهي قانون ان ريت آهي يا ان ڏينهن جيڪو انچارج صاحب هو ان پنهنجي طرفان ائين پئي ڪيو. ڪيترن ڪسٽم آفيسرن يا پوليس جي عملدارن کي قانون جي خبر نه هوندي آهي پوءِ عوام جو سر ڪڍندا آهن.

مسافرن جي پيهه پيهان ۽ هرهڪ کي جلدي هجڻ ڪري هن کي ڳالهه ٻڌڻ جي واندڪائي نه هئي. منهنجي به بئگ جي تور 21 ڪلو ٿي ۽ چار ڪلو هٿ جي ٿيلهي جي يعني هن جي حساب موجب 25 ڪلو ٿيا. هن پنج ڪلو وڌيڪ بار جا سٺ سان ضرب ڪري ٽي سؤ رپيا ڏنڊ جي رسيد منهنجي هٿ تي رکي. منهنجي احتجاج ڪرڻ تي هن فقط اهو چيو ته هڪ يا ٻه ڪلو وڌيڪ هجن ها ته درگذر ڪري ڇڏيان ها هتي پنج ڪلو وڌيڪ بار آهي. بهرحال 300 رپيا جمع ڪرائي بئگ بس ۾ چاڙهڻ لاءِ سندس حوالي ڪري باقي ٿيلهو کڻي اچي انتظار گاهه ۾ ويٺس جتي مونکان اڳ جا ويٺل مسافر وڃي ۽ سندس پڦي شيلا وارا ساڳي شڪايت ڪري رهيا هئا ته هنن هٿ ۾ کڻڻ جي ٿيلهي جي به تور ڪئي ۽ وڌيڪ وزن جا پئسا ورتا.

”اهڙي خبر هجي ها ته ٿيلهي ۾ ساڙهيون ۽ ٻيو سامان وجهي ڳرو ڪرڻ بدران اهو سامان بئگ ۾ ئي وجهون ها ۽ اسان ڳرو ٿيلهو پاڻ سان ڍوئڻ کان بچي وڃون ها.“ نول جي ننڍي ڀيڻ شيلا چيو. پاڻ سڀني ۾ گهڻو چرچائڻ لڳي ٿي. منهنجي هٿ ۾ وڌيڪ بار جي Paymentڪرڻ جي رسيد ڏسي يڪدم چيو ”ادا آهي ته خير تو ته ساڙهيون به نه ورتيون ۽ گهر ڇڏڻ وقت مقرر تور کان وڌيڪ رسالا ۽ ڪتاب به اڇلي ڇڏيا پوءِ ڇو پئسا ڏيڻا پيا؟“

مون پنهنجي ٿيلهي کي ڪڇ ۾ سوگهو جهلي وراڻيومانس: ”بس مون به هتي پهچڻ کان اڳ ڪجهه قيمتي سامان کڻي ورتو.“

دراصل گهران نڪرڻ وقت منهنجي ٿيلهي ۾ فقط ڪئميرا، پين، ننڍڙي ڪاپي ۽ پڙهڻ جي عينڪ هئي. پوءِ هتي پهچي ٻاهرين دڪان تان 25رپين جي ڏيڍ لٽر واري پاڻيءَ جي بوتل ورتي. دڪاندار وٽ کلا پئسا نه هئا جو منهنجي ڏنل پنجاهه رپين مان باقي 25واپس ڪري ۽ مونکي بس جي آفيس تائين پهچڻ جي جلدي هئي سو باقي پئسن جي هڪ ٻي به بوتل ورتم. يعني هاڻ اهي ٽي ڪلو وڌيڪ وزن ٿيلهي ۾ کنيو پيو هلان جيڪو نه هجي ها ته باقي ڪلو ٻن جا پئسا نه وٺن ها. ٻي ڳالهه ته جي مون کي رستي تي پاڻي پيئڻ لاءِ پاڻيءَ جي بوتل وٺڻي به هئي ته ٻاهران وٺڻ بدران هتان اندر ٺهيل دڪان تان وٺان ها ته وڌيڪ وزن جو ليکو نه ٿئي ها.

ٿوري دير بعد منهنجي ڀر ۾ ويٺل شيلا جي ڌيءَ برکا کي اڃ لڳي. شيلا پلاسٽڪ جو گلاس پرس مان ڪڍي اسان ويٺلن کان پڇيو ته ڪنهن وٽ پاڻي آهي.

”جي ها.“ مون يڪدم هائوڪار ڪري ڪاري ٻلي جهڙي ڊگهي ٿيلهي جي زپ کولي چيو: ”پاڻي ڏيانءِ ٿو پر خيال سان پيئجان دنيا جو هي مهانگو ترين پاڻي آهي.“

شيلا کلندي پڇيو: ”اهو ڪيئن؟“

کيس ٿيلهي ۾ رکيل پاڻيءَ جون ٻه بوتلون ڏيکاريندي چيم ته انهن ٻن بوتلن جي ٽي ڪلو وزن ڪري ته ٽي سؤ رپيا ڏنڊ ڀريا اٿم.“

شيلا ٽهڪ ڏيندي چيو: ”اسان وٽ ته هيون ساڙهيون ۽ ڪچو ڪپڙو جنهن کي اڇلائي به نٿي سگهياسين توهان ته تورائڻ مهل هي ٻئي بوتلون ٿيلهي مان ڪڍي ڪچري جي دٻي ۾ اڇلائي ڇڏيو ها.“

”بس ڪهڙيون ٿي ڳالهيون پڇين، هوءَ ته پنهنجو پاڻ کي سياڻو سمجهي وتون ٻين کي صلاحون ڏيندا پر هينئر هڪ اسان جا هوش خطا ٿي ويا ۽ ٻيو چڪاس واري پوليس آفيسر منجهائي ماريو هو.“ مون وراڻيو مانس.

بس ۾ اسان جو سامان چاڙهڻ کان اڳ لاهور وانگر هتي دهليءَ ۾ به هتي جي سڪيورٽي پوليس چيڪ ڪرڻ ٿي چاهيو. ان کان اڳ اسان جو سامان اليڪٽرڪ Scanner مان گذري چڪو هو سو جيڪڏهن هو ڪو بم يا هٿيار پنهوار ڏسڻ ٿا چاهين ته اهو ته چيڪ ٿي ويو هاڻ ڇاجي ٿا ڳولها ڪن.

”پنهنجي پنهنجي بئگ جو تالو کولي پوءِ پوليس آفيسر اڳيان ٽيبل تي رکو.“ هيٺين درجي وارن سپاهين جي رڙ پئي پيئي ۽ چڪاس ڪندڙ آفيسر بئگ جو ڍڪ کولي هٿ سان بئگ اندر هيڏانهن هوڏانهن ڪجهه ڳولهي بئگ جي مالڪ کان ڪجهه پڇيو ٿي. جڏهن آئون هن جي ويجهو ٿيس ته ٻڌم ته هو هر هڪ کان اهو پڇي رهيو هو ته پان جا پتا (پن) ته نه کڻيو پيا وڃو. هونءَ ته ان ڳالهه جو انڊيا وارن کي فڪر نه هئڻ کپي جو انڊيا ۾ پان جي پوک جام ٿي ٿئي. ڪلڪتي بنگال ۽ بهار پاسي جي ته موسم اهڙي آهي جو بنا ڪنهن محنت جي پاڻهي پيون پان جي پنن جون وليون ڦٽن ۽ اها ته ڄڻ انڊيا جي مفت جي ڪمائي ٿي. اسان ڌارين کي جهلڻ بدران وڌيڪ همت افزائي ڪرڻ کپين جو سندن غيرملڪي ناڻي جي ڪمائي ٿي ٿئي. اڃا به اسان جي ملڪ جي پوليس ۽ ڪسٽمس کي اهڙي شيءِ ملڪ ۾ آڻڻ کان منع ڪرڻ کپي جنهن مان فائدو ڪجهه نه آهي فقط نشو ۽ نقصان آهي. پر بهرحال جيڪو ڪم اسان کي ڪرڻ کپي اهو انڊيا ڪري رهي آهي ته هن جي وڏي مهرباني. هنن ته پنهنجي ملڪ ۾ به پان کائڻ تي سختي ڪري ڇڏي. شل اسان هن کي ڏسي سڌرون.

اڄ کان ٻه ٽي سال اڳ انڊيا جي حڪومت پان نه کائڻ جي مهم شروع ڪئي هئي ۽ پان کائڻ جي نقصانن بابت عوام کي اخبارن، ريڊيو ۽ شهر ۾ جتي ڪٿي پوسٽر هڻي آگاه ڪيو هو. ان مهم جي سلسلي ۾ انڊيا وارن ويندي Sony ۽ Zee جهڙن فلمي چئنلن تي، مزاحيه ڪارٽون ڏنا هئا ته هڪ ڍڳي چارو پئي اوڳاري ۽ ڀر ۾ هڪ ماڻهو ان وانگر پان چٻاڙي ڳاڙهين ٿڪن سان رستو ۽ ڀتيون پيو خراب ڪري. اڄ انڊيا ۾ ڳولڻ سان ورلي ڪٿي ڪو پان وارو نظر اچي وڃي ته ٻي ڳالهه آهي نه ته عام طرح مونکي ڪٿي نظر نه آيو. ڪنهن کي پان چٻاڙيندي نه ڏٺم. پان کائڻ جي اها تهذيب جيڪا لکنؤ، عليڳڙهه، آگري، دهليءَ کان شروع ٿي اڄ اتي ته بند ٿي ويئي پر اسان جي ملڪ جي شهر شهر ۽ ڳوٺ ڳوٺ جا رهاڪو سنڌي ۽ بلوچ چرين وانگر ويٺا پان چٻاڙين ۽ هلندي چلندي، بسين مان پچڪاريءَ جهڙيون چن ڪٿي جون ڳاڙهيون پيڪون اڇلين. سندن وات پڪا پيا آهن، نڙيون سوڙهيون ٿيون پيون آهن، زبانون ڇلراٽيون پيون آهن ۽ بقول ڊاڪٽرن جي پان کائڻ وارن ۾ ڪيترا ڪئنسر جا مريض آهن.

دهليءَ ۾ جاميه ملي اسلاميه (مسلمانن جي هڪ پراڻي ۽ نامياري يونيورسٽي) گهمڻ دوران اتي جي وائيس چانسلر مشير الحسن ٻڌايو ته جاميه وارا هندستان جي مشهور ليکڪ منشي پريم چند جي ياد ۾ Archiveٺاهي رهيا آهن. ”منشي پريم چند کي توهان باباءِ اردو ۽ هندي زبان چئي سگهو ٿا.“ وي سيءَ چيو: ”سندس Collection۾ اسان سندس هٿ لکڻيون، فوٽا، ڇپيل ۽ اڻ ڇپيل ناول هن تي لکيل ڪتاب، مضمون ۽ هن جي ڪتابن جا مختلف ٻولين ۾ ٿيل ترجما رکنداسين ۽ هي ڊپارٽمينٽ يونيورسٽيءَ جي نئين ڪامپليڪس ۾ ٺاهيو ويندو جتي جواهر لعل نهرو سينٽر پڻ آهي.“

جاميه، منشي پريم چند جي 125جنم ڏينهن جي ورسي پڻ ڌوم ڌام سان ملهائي رهي آهي. ان موقعي تي لڳايل نمائش جو افتتاح نٽور سنگهه وزير ڪندو. خرچ جو وڏو حصو صفدر هاشمي ميموريل ٽرسٽ وارا ڏيندا ۽ هندستان جا مشهور آرٽسٽ ۽ ڊزائينرس: ارپنا ڪور، ايلينا بانڪ، صبا حسن ۽ رام رحمان وغيره پڻ حصو وٺندا.

منشي پريم چند جو مشهور ناول گودان آهي ۽ هن جي ڪهاڻين ۽ ناولن ۾ انڊيا جي ڳوٺن جي عڪاسي ٿيل آهي.