فلائيٽ ٽو ممبئي

فلائيٽ ٽو ممبئي

ممبئيءَ لاءِ، ڪراچيءَ کان PIA جون، هفتي ۾ چار پنج کن اڏامون آهن. سريلنڪا جي ايئر ڪمپنيءَ جي به هڪ اڏام آهي. جيڪا ڪراچيءَ کان شايد صبح جو چئين بجي نڪري ٿي يا شام جو دير سان، ان ڪري ان جي ٽڪيٽ وٺڻ بهتر نه سمجهيم. اهي وقت اهڙا آهن جن کي مجبوريءَ جي حالت ۾ ئي ترجيح ڏئي سگهجي ٿي. ڪا به فلائيٽ جيڪڏهن صبح جو چئين بجي ڌاري آهي، ته معنيٰ اڄڪلهه جي قانون مطابق ٻه ٽي ڪلاڪ اڳ پهچڻ لاءِ، هڪ يا ٻي بجي ڌاري رات جو هوائي اڏي تي پهچي وڃجي. يعني اها سڄي رات اوجاڳي ۾ گذارجي ۽ منزل تي پهچي پهريون ڏينهن ننڊن ۾ ضايع ڪجي يا پوسريل اکين ۽ ڳري دماغ سان شهر ۾ چڪر هڻجن. ڪراچيءَ مان شام جو دير سان به نه نڪرجي، خاص ڪري ممبئي ۽ تهران، دبئي ۽ ڪولمبو جهڙن ويجهن شهرن لاءِ، جتي ماڻهو ٻن يا ٽن ڪلاڪن ۾ پهچيو وڃي ۽ پوءِ هڪ ڌارئين ۽ اوپري ملڪ ۾ آڌيءَ رات جو سستيون هوٽلون ۽ انهن ۾ ڪو خالي ڪمرو ڳوليندو وتي. ڪيترن ملڪن ۾ رات جي وقت ٽئڪسين جو ڀاڙو به ٻيڻو ٿيو وڃي. بهرحال پي آءِ اي جي هيءَ اڏام، صبح جو يارهين بجي ممبئيءَ رواني ٿي رهي هئي ۽ آءٌ سڀ کان اڳ ايئرپورٽ تي پهچي جهاز ۾ ويهڻ جو سيٽ نمبر (بورڊنگ ڪارڊ) وٺي پاسپورٽ تي ٺپا هڻائي انتظارگاهه جي هڪ اهڙي هنڌ تي اچي ويٺس، جتان اسان کي جهاز ۾ وڃڻ لاءِ سڏايو ويندو آهي. صبح جا نَوَ کن ٿيا هئا ۽ جهاز جي اڏام ۾ اڃا ٻه ڪلاڪ هئا. آءٌ اهو وقت ڪجهه لکڻ لاءِ ۽ انٽرنيٽ تي پنهنجي ٽپال ڏسڻ ۾ استعمال ڪندو آهيان. هڪ ٻه دفعا اٿي سامهون واري اسٽال تان چانهه به وٺي آيس ۽ ايندي ويندي، چوڌاري ويٺلن جو جائزو ورتم. هڪ هنڌ اٺ ڏهه بوهري مرد ۽ عورتون ويٺل هيون. ممبئيءَ ۾ ڪراچيءَ کان وڌيڪ بوهري رهن ٿا. هونئن ته بوهري، آغا خاني، احمدي (قادياني) سنگاپور، ملائيشيا کان ڪينيا، نيروبي، انگلينڊ ۽ جرمنيءَ تائين، جتي ڪٿي رهن ٿا ۽ انهن ملڪن جون حڪومتون ۽ عوام به هنن کي عزت جي نگاهه سان ڏسي ٿي، جو هُو ڪنهن به جهيڙي جهٽي يا ڪنهن ٻئي ڏوهه ۾ Involve نٿا رهن ۽ فقط پنهنجي ڪم سان ڪم رکن ٿا. هُو پاڻ به پورهيو ڪري امير ٿين ٿا ۽ ملڪ کي به خوشحال بنائين ٿا. هنن جي مُحلن ۽ گهٽين ۾ امن امان رهي ٿو.

منهنجي سامهون وارين سيٽن تي هڪ پير مرد ۽ عورت سنڌيءَ ۾ ڳالهائي رهيا هئا. هُو پڪ ممبئي يا ڀروارن شهرن الهاس نگر ۽ ڪلياڻ ڪئمپ کان هتي، پنهنجن مائٽن سان ملڻ آيا هوندا يا وري هتي جا هوندا. گهوٽڪي، شڪارپور يا ميرپورخاص جا ۽ پنهنجن مائٽن سان ملڻ، انڊيا وڃي رهيا هوندا. انڊيا جي اڏام لاءِ انتظار ۾ ويٺل مسافرن ۾ ڏهاڪو کن، پندرنهن سورنهن سالن جي ڄمار جون، ڇوڪريون به هيون. فيبروريءَ جي ٿڌي مهيني باوجود، هنن کي فقط ٽِي شرٽ ٽائيپ مرداڻيون قميصون ۽ هيٺ هاف پينٽون هيون. هڪ ٻن کان علاوه باقي بنا پوتين جي هيون. جن کي پوتي هئي، انهن به سا مٿي ڍڪڻ لاءِ نه پر ڪلهي تي لڙڪائڻ لاءِ رکي هئي. هُو رکي رکي اسٽال تان آئس ڪريم يا سيون اپ جا دٻا وٺي رهيون هيون يا وري ڪمپيوٽر ڏي ڀڳيون ٿي. هال ۾ ويٺل، مون سميت ڪيترن مردن جون نظرون، منجھانئن ڪن ڏي، جن کي Sleeveless (ٻانهن بنا) قميصون يا گنجيون هيون ۽ سندن ڪڇون اگھاڙيون ۽ ڇاتيون اڌ-اُگهاڙيون ھيون، کڄي ٿي ويون. هُو پاڻ ۾ زور زور سان اڙدو گاڏڙ انگريزيءَ ۾ ڳالهائي رهيون هيون. ’ڪير ٿي سگهن ٿيون؟‘ مون دل ئي دل ۾ سوچيو. ’جي پاڪستاني آهن ته ڪرسچن هونديون، منجھن ڪا به رنگ جي ڪوئل نه هئي. سڀ رنگ جون صاف هيون ۽ ڪن جا نقش به سهڻا هئا. ٿي سگهي ٿو هي دبئي يا شام پاسي جون هجن يا ازبڪستان، ترڪمانستان ۽ آذربائيجان پاسي جون هجن ۽ پنهنجي ملڪ کان انڊيا ويندي هتان جهاز بدلائڻ لاءِ ترسيون آهن پر اهي اڙدو ڪيئن ٿيون ڳالهائي سگهن؟‘ پوءِ يڪدم ڌيان ۾ آيو ته هي پڪ پارسي هونديون. ڪراچي، سورت ۽ ممبئي شهرن ۾ سڀ کان گهڻا پارسي رهن ٿا ۽ هُو ڳالهائڻ ۾ انگريزي ۽ اڙدوءَ جي کچڻي استعمال ڪن ۽ رنگ جا به سفيد ٿين. اها ٻي ڳالهه آهي ته هي ڇوڪريون رکي رکي سيون اپ، آئيس ڪريم ۽ ٻئي چَٽَي پويان پئسو خرچ ڪري رهيون هيون. ان مان هُو پارسي نٿي لڳيون جو ان معاملي ۾ پارسي اجائي خرچ کان پرهيز ڪن ٿا. آخر مون کان رهيو نه ٿيو، جيئن ئي مون ٻڌو ته اسان جي اڏام ڪلاڪ کن delay ٿي وئي آهي، ته اٿي ڪمپيوٽر تي ويٺل ٻن ڇوڪرين کان پڇيم؛ ”توهان پارسي ته نه آهيو.“

”نه اسين مسلمان آهيون.“ هنن ٻڌايو.

”انڊيا جون؟“ مون پڇيو.

”نه ڪراچيءَ جون.“

مون کين ٻڌايو؛ ”آءٌ جهازن جو انجنيئر آهيان، پر لکڻ منهنجي هابي آهي. توهان جي ڊريس مان، مون کي لڳو ته پارسي آهيو، سو پڪ ڪرڻ لاءِ پڇيم.“

”نه اسين آمريڪن اسڪول جون شاگردياڻيون آهيون ۽ اسين بمبئي اسپورٽس ٽورنامينٽ لاءِ پيون وڃون.“

آءٌ پنهنجي سيٽ تي اچي ويٺس ۽ دل ۾ سوچيم ته؛ هن قسم جي اڌ-اگهاڙين ڊريسن ۾ ڏسي، حق تي ڌاريا ملڪ اسان پاڪستانين تي چٿرون ٿا ڪن؛ ”توهان ڪهڙا مسلمان آهيو!“ ملائيشيا جو ملڪ، يورپ جهڙو ماڊرن ٿي ويو آهي ته به اتي جون ملئي ڇوڪريون تودونگ (حجاب) ۽ ڊگها چولا پايو پيون هلن. ايران هيترو ترقي يافته ٿي ويو آهي ته به اتي جون نوجوان ڇوڪريون ائين ڇيڳريون ٿي نٿيون هلن. بلڪ ايران ۾ ته سڀني مسلمان ملڪن کان بهتر پڙدي جو سسٽم آهي ۽ ملائيشيا وانگر ساڳيو هڪجهڙو آهي. اسان اسلامي رياست ناتي claim ڪريون ٿا ته اسان جي ملڪ ۾ شراب ۽ جُوا جهڙيون برايون بند آهن، پر دنيا کي خبر آهي ته مسلمان ملڪن مان سڀ کان گهڻو شراب پاڪستان ۾ هلي ٿو. ظاهري طرح ته اسان جي ملڪ ۾ عياشيءَ جا اڏا بند ڪيا ويا آهن، پر توهان جو ڪو پوليس آفيسر سڃاڻو هجي ته ان کان ئي پڇي ڏسو ته هُو توهان کي حقيقت کان آگاهه ڪندو ته ڪراچيءَ جهڙي شهر ۾ ڪيترن علائقن ۾ اهڙا اڏا کُليا پيا آهن. هاڻ ته سج لٿي کان پوءِ ڊفينس ۽ ڪلفٽن جهڙن علائقن ۾ رستن تي ڪال گرلس گراهڪن جو انتظار بيٺيون ڪن. مطلب ڳالهه جو ته اسان جيڪو پنهنجي ملڪ لاءِ سمجهون ٿا يا ڌارين کي جيڪو ان بابت Image ڏيڻ چاهيون ٿا، اُهو ان جي بلڪل اُبتڙ آهي. جيڪي ڪجهه اسان جي اسلامي ريپبلڪ ۾ ٿي رهيو آهي، ان بابت ڌاريان، اسان کان بهتر ڄاڻ رکن ٿا.

ڪراچيءَ کان ممبئيءَ ويندڙ اسان جو هي هوائي جهاز، ڪو خاص وڏو نه هو. ماڻهو به ٿورا هئا. جنهن مان ظاهر ٿي ٿيو ته ماڻهن جو انڊيا ــ پاڪستان اچڻ وڃڻ هاڻ ڪو گهڻو نه رهيو آهي، جيترو ٽي چار سال اڳ هو، جڏهن منهنجو باءِ بس لاهور ۽ واگها بارڊر کان دهلي وڃڻ ٿيو هو. مهينو کن دهلي رهي باءِ ٽرين گجرات جي شهرن احمد آباد ۽ وودودرا (بڙودا) آيو هئس، جنهن جو اڄ به انگريزن جو رکيل نالو بڙودا مشهور آهي. ٿي سگهي ٿو هوائي جهاز جي ٽڪيٽ گهڻي هجڻ ڪري ايترا مسافر باءِ ايئر دهلي ۽ ممبئي نه ويندا هجن. ڪٿي ڪراچيءَ کان ممبئيءَ تائين هوائي جهاز جي اوٽ موٽ ٽڪيٽ ۲۳۰۰۰ رپيا کن ۽ ڪٿي ميرپورخاص سنڌ کان احمد آباد تائين ريل رستي پهچڻ جو فقط ۱۵۰۰ رپيا خرچ! ۽ باءِ ٽرين ۽ بس سفر ڪرڻ تي مسافرن کي نظارو ڪرڻ جو به موقعو ملي ٿو، پر جي ڪو لاهور واري پاسي کان انڊيا وڃي ته به هر مسافر جو اوٽ موٽ ۳۰۰۰ رپيا کن ڀاڙو مس ٿئي. خاص ڪري جوانن ۽ صحتمند مسافرن کي ته باءِ روڊ وڃڻ ۾ ڪو به اعتراض نه هئڻ کپي. لاهور کان ته روزانو صبح جو دهليءَ لاءِ بس رواني ٿئي ٿي، باقي کوکرا پار کان ريل گاڏيءَ جو ڪو شيڊيول مقرر ناهي. ڪڏهن ٽرين وڃي ٿي ته ڪڏهن نه! آهي ته PIA جي هوائي جهازن جو به اهو ئي حال... ڇو جو انڊيا کان واپسيءَ تي اسان کي ممبئيءَ کان PIA جي هوائي جهاز ذريعي صبح جو ڏهين بجي ڌاري نڪرڻو هو. پاسپورٽ تي ٺپا هڻائي، بورڊنگ ڪارڊ وٺي اچي بورڊنگ لائونج ۾ جهاز جي هلڻ جو انتظار ڪيوسين. ڏهن جا يارنهن ۽ پوءِ ٻارهن ٿي ويا، پر جهاز جو نه اَتو هو نه پَتو. ايئرپورٽ جي جنهن عملي کان پڇ ته هُو اهو چوي ته هنن کي ڪابه خبر ناهي، ”اجهو ڄاڻ آيو.“ هاڻ جي نٿو اچي ته اسان هتان واپس ممبئي به نٿا وڃي سگهون، جو پاسپورٽ تي ٻاهر نڪرڻ (EXIT) جو ٺپو لڳي چڪو هو. پوليس ٿاڻي تان به EXIT جو ٺپو هڻائي اميگريشن حوالي ڪري چڪا هئاسين. ان کان علاوه هڪ مهيني جي مليل ويزا به ان ڏينهن ختم ٿي وئي، يعني هاڻ جي موٽڻ ممڪن هجي ته به ايئرپورٽ کان ٻاهر، انڊيا جي ڌرتيءَ تي قدم رکڻ جو اجازت نامو نه هو. منهنجي سامهون ٻن ٻارن سان ويٺل بوهري عورت ڪڏهن ٻارن کي ماٺ ڪرائڻ لاءِ اسٽال تان چپس وٺي ٿي آئي ته ڪڏهن پاڻيءَ جي بوتل. رکي رکي پنهنجن مائٽن کي ممبئيءَ فون ٿي ڪيائين ته ڪڏهن وري ڪراچيءَ ساهُرن کي ته هُوءَ اڃا ممبئي ايئرپورٽ تي ويٺي آهي. پي آئي اي PIA جي اڏام ڪنهن وقت ٿيندي، اهو ته ٺهيو، هتي اڃا جهاز ئي نه پهتو آهي. اسان کان پوءِ جيڪي مسافر آيا، اهي به مختلف هوائي ڪمپنين جي جهازن ۾ پنهنجين منزلن ڏي روانا ٿي ويا. پاڪستان جي صوبي پنجاب جا ڪجهه نوجوان، جيڪي دبئيءَ کان ممبئي هفتي جي موڪل ملهائڻ آيا هئا، اهي PIA کي پِٽون ۽ پاراتا ڏيئي رهيا هئا، جو هنن کي ڪراچي پهچي، رات جو ۹ بجي گلف ائيرلائنز ذريعي دبئيءَ پهچڻو هو، جيڪا فلائيٽ هاڻ هنن کي مِس ٿيندي نظر اچي رهي هئي. ٻارنهن بعد هڪ ٿيو ۽ پوءِ ٻه وڳا. هاڻ افواهه ٻڌڻ ۾ آيا ته PIA جي اڏام ڪراچيءَ مان نڪتي آهي. ڪراچيءَ کان ممبئي ڪلاڪ ڏيڍ جو پنڌ آهي، پر هتي چار ٿي ويا، پر جنهن جهاز جي پُڇ تي PIA جا اکر لکيل هجن، اهو هيٺ لهندڙ جهازن ۾ نظر ئي نه اچي. آخر پنجين بجي ڌاري PIA جي يونيفارم ۾ ملبوس ٻه ٽي همراهه لائونج ۾ نظر آيا ۽ هُو PIA جي مسافرن کي سڏڻ لڳا. لائونج مان نڪرڻ مهل بورڊنگ ڪارڊ جو اڌ ڦاڙي مسافر کي ڏنو ويندو آهي، پر هي همراه جلديءَ ۾ هئا ۽ اسان کي چيائون؛ ”جلدي جلدي هلي جهاز ۾ ويهو!“ ۽ اهڙي ئي جلديءَ ۾ اسان مسافر به هئاسين. جهاز وڏو جمبو جيٽ هو، جنهن کي ڏسي مون کي اندازو ٿيو ته اسان چند مسافر نه پر ڪي ٻيا به چڱا خاصا مسافر لائونج ۾ ويٺل آهن، جن جي اسان کي ته خبر ئي نه پي پئي. تڏهن ته هي چار سؤ کن مسافر کڻڻ وارو جهاز آيو آهي، پر جڏهن جهاز جا دروازا بند ٿيا ۽ جهاز رن وي تي چُرڻ شروع ڪيو ته ويتر گهڻي حيرت ٿي ته ان اڏام ۾ اسان اهي ئي ٻه درجن کن مسافر هئاسين جيڪي لائونج ۾ ڪنڙو ٺاهي هڪ ڪنڊ ۾ ويٺا هئاسين. جڏهن جهاز مٿي چڙهي سنوت ۾ آيو ۽ جهاز ۾ موجود واحد ايئر هوسٽس اسان جي اڳيان ٽيبلن تي اچي سيون اپ جو دٻو ۽ ڄامشورو ڦاٽڪ وٽ ٺهندڙ ٿلهي کل جا سموسا رکيا، ته مون کان رهيو نه ٿيو ۽ کانئس پڇيم؛ ”هيترن ٿورن مسافرن لاءِ هيڏو وڏو جهاز!“

”هي به وڏي مشڪل سان ملي سگهيو ۽ توهان کي کڻڻ ۽ شيڊيول Maintain ڪرڻ لاءِ هتي اچڻو پيو!“ هن ٻڌايو.

واپسيءَ جي هيڏي دير کان وري به ڪراچيءَ کان ممبئي ويندڙ اڏام ڀلي چئبي، جنهن فقط هڪ ڪلاڪ دير سان يارهين بدران ٻارهين اچي ممبئيءَ جي هوائي اڏي تي پهچايو. ممبئيءَ جي هوائي اڏي تي لهڻ وقت چوڌاري ماحول ڪوالالمپور جهڙو لڳي ٿو. ساوڪ ئي ساوڪ ۽ گهاٽا ڪڪر، بلڪ ڪولمبو جهڙو لڳي ٿو، جنهن جي اولهه پاسي عربي سمنڊ آهي. ممبئيءَ جي به اولهه پاسي اهو ساڳيو عربي سمنڊ آهي، جنهن ۾ الهاس ندي اچي ٿي ڇوڙ ڪري، جنهن جي ڊيلٽا جي چوڌاري ڪيترا ئي وڏا جهاز ۽ ٻيڙيون، رانديڪا لڳي رهيا هئا.